Mliječna groznica krava (pauerperalna pareza ili porođajna hipokalcemija) je akutni poremećaj mineralnog metabolizma. Javlja se sa početkom laktacije koju prati hipokalcemija i hipofosfatemija. Životinje sa genetskom predispozicijom za visoku proizvodnju mlijeka su najugroženije i to neposreno pred porođaj i do 72 časa nakon teljenja.
Simptomi mliječne groznice krava
Krave imaju slab apetit i probleme sa probavom. U početku su slabe, snižava im se tjelesna temperatura i nesigurno hodaju, a kasnije nisu u stanju da ustanu, nemaju snage ni da se otele, snižava im se tjelesna temperatura, slabo reaguju, oči su im izbuljene, hladnih su ušiju i suve njuške, a često se u ovom stadijumu javlja i nadimanje.
Kod oboljelih životinja dolazi do hipokalcemije, hipofosfatemije, pareze poprečno prugaste i glatke muskulature, slabosti mišića, gubitka svesti, kome. Bolest može da završi i letalnim (smrtnim) ishodom.
Pročitajte: Šta raditi ako se pojavi krv u mlijeku kod krave
Hipokalcijemija
Hipokalcijemija je poremećaj elektrolita koji karakteriše sniženje koncentracije kalcijuma u krvi. Hipokalcemija nastaje usljed pojačane aktivnosti mliječne žlijezde i gubitak kalcijuma preko kolostruma je brži nego što se može nadoknaditi apsorpcijom iz tankih crijeva ili mobilizacijom iz koštanog tkiva. Veći broj krava odreaguje na infuziju kalcijumovim solima.
Kod 15% krava javlja se sindrom „ležeće krave“ koji se odnosi na krave sa produženim ležanjem poslije porođaja bez poremećaja svijesti. Sindrom „ležeće krave“ nastaje kao posljedica hipofosfatemija, odnosno sniženog nivoa fosfora u krvi. U narodu se ova bolest opisuje kao „spala sʹnogu“.
Mlečna groznica se najčešće javlja na farmama, kod krava sa visokom proizvodnjom mleka. Predisponirajući faktori koji utiču na pojavu bolesti su: ishrana, uslovi držanja, rasa i starost životinja.
Biološki proces nastanka i razvoja mlečne groznice (puerperalne pareze) nije u potpunosti razjašnjen.
Prema podacima iz literature puerperalna pareza ima tri faze:
I. U prvoj fazi, životinje su uznemirene i osjetljive na spoljne nadražaje. Mogu da se jave blage drhtavice na leđima, vratu i mišićima ekstremiteta. Otežano ustaju i pri hodu su nesigurne. Od ovog oblika bolesti krave mogu da se spontano oporave, ali ukoliko se ne započne terapija kalcijumom, bolest će napredovati u drugi, teži stepen.
II. U drugoj fazi, životinja ne može da ustane. Glava je povijena u stranu i oslonjena na grudni koš. Apatična je i ne reaguje na spoljašnje nadražaje. Krave su anoreksične i imaju suvu njušku, subnormalnu tjelesnu temperaturu i hladne ekstremitete. Dolazi do pareze mekog nepca i dijafragme, pa je disanje otežano i čujno. Izostaju defekacija i uriniranje, a laktacija se naglo smanjuje.
III. U trećoj fazi, krave progresivno gube svijest do tačke kome. Rad srca je jako ubrzan (oko 120 otkucaja u minuti). Ako se ne primijeni terapija, krava ugine za manje od šest sati.
Pročitajte: Kako naučiti krave na električnu ogradu?
Šta preduzeti?
Da bi se izbjeglo trajno oštećenje mišića i nervnog sistema, potrebno je što prije stabilizovati normalnu količinu kalcijuma u krvi. Aplikacijom rastvora kalcijumovih soli hipokalcemičnim grlima grčevi mišića prestaju i vraća se normalna neuromišićna funkcija organizma. Povratak funkcije glatkih mišića se ispoljava uriniranjem i defekacijom čim krava ustane. Kod 25-30% krava simptomi bolesti se ponovo javljaju poslije 24-48 časova, pa je potrebno ponoviti terapiju. Da bi se smanjila mogućnost remisije, preporučuje se da se nakon puerperalne pareze ne obavlja kompletna muža životinje.
Istraživanja sprovedena posljednjih godina ukazuje na poremećaje metabolizma na ćeliskom nivou, odnosno da presudnu ulogu u nastajanju ove bolesti imaju promjene na specifičnim receptorima za hormone koji su glavni regulatori homeostaze kalcijuma i neorganskog fosfora.
Aktivna forma vitamina D je neophodana za normalnu resorpciju kalcijuma i neorganskog fosfora iz tankih crijeva. U ćelijama mliječne žlijezde postoje receptori za aktivnu formu vitamina D, što uslovljava i transport kalcijuma u ćelije mliječne žlijezde, odnosno aktiviranje ove kalcijumove pumpe. Ovi mehanizmi utiču da mliječna žlijezda tokom laktacije funkcioniše kao autonomni organ u velikoj mjeri nezavisan od opšte homeostaze kalcijuma.
Opadanje koncentracija kalcijuma i fosfora u krvi nastaje usljed njihovog gubitka preko kolostruma, odnosno mlijeka, a organizam nije u mogućnosti da ih resorbuje iz crijeva ili mobiliše iz koštanog tkiva. Nagli gubitak je takav da se sa mlijekom gubi za svaki litar 1,0-1,5 gr kalcijuma, a u kolostrumu 1,0-2,0 gr; odnosno fosfora 0,8-1,2 gr po litru mlijeka, odnosno 0,9-1,8 gr kroz kolostrum.
Sa starošću krava se smanjuje resorpcija kalcijuma i fosfora iz crijeva. Na nedovoljnu resorpciju iz skeleta utiče i raspoloživa količina koštane mase koja kod mladih životinja iznosi 5-20 %, a kod starijih 2,5%. Nemogućnost mobilizacije iz kostiju je povezana sa aktivnošću paratiroidne žlijezde. Njena aktivnost se smanjuje kada se krave u zasušenju hrane obilno sa kalcijumom. Za vrijeme i nekoliko časova poslije teljenja nastaje fiziološki pad koncentracije kalcijuma na 1,7-2,1 mmol/l i neorganskog fosfora na 1-1,6 mmol/l (fiziološke vrijednosti Ca: 2,1-3,0 mmol/l; P:1,6-2,3 mmol/l).
Pročitajte: Stres kod stoke: Kako da smirite uznemirene krave
Ovakav nizak nivo održava se najviše 1 do 2 dana, dok se vrijednost magnezijuma ne mijenja. Pareza nastaje kada se nivo kalcijuma u krvi spusti ispod 1,7 mmol/l, fosfademija održi na istom nivou ili opadne, a magnezinemija poveća ili se neznatno smanji. Hipokalcemija sa normalonom magnezinemijom dovodi do pareze poprečno-prugaste muskulature. Ovakvo stanje ima za posljedicu pad krvnog pritiska, smanjenu motoriku digestivnog trakta, parezu mišića i nemogućnost stajanja.
Dok fiziološki odnos Ca:Mg iznosi 2:1, kod puerperalne pareze odnos Ca:Mg iznosi 5,6:1, što dovodi do nekrotičnog djelovanja na centralni nervni sistem i javlja se poremećaj svijesti. U slučaju kada su vrijednosti magnezijuma u krvi niži, mogu se kod paretične krave pojaviti znaci drhtanja, trzanja pa i grčeva, tako da se približava stanju tetanije kada odnos Ca:P poveća čak do 14,6:1. Pad fosfatemije usmerava parezu u njenu atipičnu formu.
Pri ishrani mliječnih krava u visokom graviditetu sa odnosom Ca:P- 4,5:1 pojava puerperalne pareze je česta. Preporuka je da na oko 4-5 nedjelja prije teljenja odnos Ca:P bude 1:1,3. Viši sadržaj fosfora pomaže resorpciju kalcijuma i povećava aktivnost paratiroidnih žlijezda.
Preventivno davanje kalcijuma i vitamina D, deset dana prije teljenja smanjuje mogućnost nastanka bolesti ali ova mjera nije uvijek efikasna. Ishrana krava u posljednjoj trećini graviditeta hranom sa smanjenom količinom kalcijuma nije toliko efikasna.
Obrok siromašan kalcijumom stimuliše mobilizaciju kalcijuma iz kostiju i njegovu resorpciju iz digestivnog trakta. Iz tog razloga preporučuje se da obrok dvije nedelje pred teljenje sadrži manje od 80 gr kalcijuma, 60 gr fosfora i oko 35000 I.U. vitamina D, a nakon teljenja treba obezbijediti adekvatne količine kalcijuma u obroku.
Pročitajte: Visoke temperature izazivaju pad mliječnosti kod krava – Kako to spriječiti?
Hraniva koja sadrže malu količinu kalcijuma su krompir i druga korijenasto-krtolasta hraniva, pivski trop, sačma od kukuruznih klica, mekinje i stočno brašno. Ishranu treba postepeno prilagoditi jer nagle promjene ishrane prije i poslije teljenja mogu izazvati razne poremećaje kod preživara. U obroke koji su siromašni kalcijumom i vitaminom D dodaju se vitaminsko-mineralne smješe koje obezbijeđuju potrebe za ovim materijama.
Smanjenju mogućnosti pojave bolesti doprinosi i izvođenje krava iz štala. Mnogo manji broj zabilježenih slučajeva mliječne groznice je kod grla koja su slobodna i redovno se kreću u odnosu na ona koja su zatvorena u štali i na vezovima.