Bolesti biljaka mogu prouzrokovati činioci infektivne (biotske, parazitne) i neinfektivne (abiotske, neparazitne) prirode.
Bolesti prouzrokovane činiocima abiotske (nežive, neparazitne, neinfektivne) prirode. Različiti abiotski činioci fizičke, hemijske i mehaničke prirode mogu prouzrokovati bolesti biljaka. To su poremećaji koji nastaju usled nepovoljnih klimatskih, edafskih (zemljišnih) i drugih činioca. Najčešći prouzrokovači bolesti abiotske prirode su nedostatak ili suvišak hranjivih elemnata, nepovoljna Ph vrijednost zemljišta, temperaturni ekstremi (niske i visoke temperature), slabo ili prejako osvjetljenje, nedostatak ili višak vode, prisustvo štetnih gasova u atmosferi i zemljištu, fitotoksičnost hemijskih sredstava za zaštitu biljaka, grad, vjetar i sl.
Bolesti prouzrokovane činiocima biotske (žive, parazitne, infektivne) prirode. Prouzrokovači bolesti infektivne prirode mogu biti : gljive, gljivoliki organizmi, bakterije, virusi, viroidi, fitoplazme, nematode i parazitne cvetnice.
Zavisno o vremenu kada se obavlja rezidba, razlikuju se dvije vrste rezidbe. Prva je zimska rezidba, koja se obavlja u vrijeme mirovanja vegetacije. Može se obavljati od jeseni do proljeća dok pupoljci ne krenu. U praksi se najčešće obavlja u rano proljeće kada prođu jake zimske hladnoće jer su voćke nakon rezidbe osjetljive na smrzavanje.
Druga rezidba obavlja se u razdoblju vegetacije i zove se ljetna rezidba ili rezidba u „zeleno“. Njome se popravljaju i dopunjuju učinci rezidbe u mirovanju i pojačava osvjetljenost krošnje kako bi se osigurao kvalitet plodova i zametanje rodnih pupoljaka za sledeću vegetaciju. Zelena rezidba obavezana je mjera za uzgojni oblik vretenasti grm i vitki vretenasti grm.
Obavlja se više puta. U početku vegetacije, odnosno u fazi kada mladice narastu oko 15 cm, obavlja se piniciranje nepotrebnih mladica. Taj zahvat je značajan za oblikovanje uzgojnih oblika jer se rast voćki usmjerava od početka u skladu sa željenim uzgojnim oblikom te voćka ne troši snagu na rast mladica koje bi se u sledećoj godini prilikom rezidbe u mirovanju odbacile.
Piniciraju se mladice blizu vrha izbojka koje bi postale konkurencija produžnici kako bi se spriječilo ogoljavanje donjih dijelova grana i poboljšala osvijetljenost. Piniciraju se i sve mladice koje rastu okomito u vis, osim izbojaka na vrhu grane iz koje se nastavlja njezin rast i mladica koje se mogu upotrebiti za zamjenu kakve grane.
Druga ljetna rezidba obavlja se kada mladice završe rast. Završetak rasta mladica jezgričavih voćaka prepoznaje se po oblikovanju gornjeg pupoljka. Kod koštičavih voćaka tada mladica odbaci najgornji pupoljak, a njegovu u logu preuzima prvi postrani ispod vrha.
Tada se izbacuju mladice koje smo propustili pinicirati i koje zasjenjuju unutrašnjost koršnje. Treba paziti da se jačinom rezidbe ne pretjera kako se ne bi previše smanjila lisna površina. Nepotrebne se mladice mogu jednostavno išćupati. Prednost takvog postupka je što se na tom mjestu više ne razvijaju nove mladice koje bi u sledećoj ljetnoj rezidbi trebalo odstranjivati.
Polovinom avgusta obavlja se još jedno proređivanje nepotrebnih mladica koje su u međuvremenu izrasle ili nisu odstranjene ranije. Sve to pridonosi boljoj osvjetljenosti unutrašnjosti krošnje i obojenosti plodova.
Dakle za rezidbu nema tačno određenog roka, ona se obavlja cijele godine u skladu sa rastom voćke.
U opštini Rudo četiri stočara imaju više od stotinu ovaca. Republičke premije potpomažu opstanak ove grane poljoprivrede i ovdje se gaji više rasa ovaca i to onih koje daju više mesa. Nedjeljko Vujadinović ima stado s više od 200 ovaca.
Mnogi stručnjaci smatraju da je istočni dio Republike Srpske posebno opštine uz rijeku Drinu na granici sa Srbijom, ekonomski mnogo nerazvijeniji od zapadnog dijela ovog entiteta. Pored industrije, i u razvoju poljoprivrede zaostaje za drugim regijama u Republici Srpskoj i Bosni i Hercegovini.
Opština Rudo, koja se nalazi na samoj granici sa opštinom Priboj u Srbiji, uspjela je i u ovim teškim vremena da očuva poljoprivredu, a samim tim i selo i domaćine srednjih godina ostavi da se bave uzgojem malina, pčelarstvom i stočarstvom.
Najveći broj poljoprivrednih proizvođača se bavi uzgojem ovaca jer ova domaća životinja nije zahtjevna ni što se ishrane, a ni smještaja tiče. Prema riječima direktora veterinarske stanice u Rudom Save Subotića, na ovoj maloj teritoriji gaji se relativno veliki broj ovaca što trenutno iznosi između osam i devet hiljada odraslih jedinki.
Zadovoljavajuće republičke premije po jednom grlu
„Stada su većinom od 15 do 40 grla. Samo četiri vlasnika posjeduju više od 100 ovaca i kao takvi ispunjavaju uslove da dobiju republičku premiju„, objašnjava Subotić i navodi da svi vlasnici koji imaju više od trideset ovaca dobijaju od Ministarstva poljoprivrede Republike Srpske pet konvertibilnih maraka po grlu, a vlasnike stada sa više od 70 jedinki, sleduje 10 KM po jednom bravu.
On dodaje da se uzgoj ovaca ne povećava zbog usitnjenog zemljišta za pašu i pripremanja sijena za zimu, kao i raseljavanja mladih iz ove male opštine.
U torovima stočara ruđanske opštine preovladavaju grla polimske pramenke, a u posljednjih petnaestak godina se oplemenjuju sa sjeničkom pramenkom i vinterbergom. „Pored toga svi stočari koji vrše vještačko osjemenjivanje ovaca imaju povrat za plaćene veterinarske usluge u iznosu od 30 KM po grlu, što predstavlja još jedan vid stimulacije“, ističe Subotić.
Jedan od najuspješnijih stočara na području ruđanske opštine je Nedjeljko Vujadinović iz sela Ustibra čiji je tor i štala pravo bogatstvo za ove krajeve jer u njima živi više od 200 njegovih ovaca.
Nedeljko Vujadinović : Ruada ima prednosi i mana
„I ja kao i ostali stočari pokušavam da osavremenim proizvodnju time što ukršatamo rasu pramenke sa rudom. Ruda je rasa uvezena iz Engleske, a odlikuje je krupnoća, daje više mesadok joj je jedina mana što manje „ljubi“ svoju jagnjad. Njena je mana i to što je i neotpornija na bolesti od pramenke i autohtonih rasa sa naših prostora„, objašnjava stočar iz Ustibra.
Ovaj stočar se hvali i time da njegove ovce u štalama imaju podno grijanje.
„To postižem tako što ne čistim sijeno i slamu koju im stavljam kao prostirku koje u dodiru sa đubretom i mokraćom sagorijevaju oslobađajući toplotu. Uslijed hemijskom procesa razlaganja azota i đubreta oslobađa se velika količina toplote koja dostiže temperaturu i do 20 stepeni Celzijusovih što pogoduje ovcama ali i malim jagnjadima„, kaže Vujadinović i dodaje da nema problema sa prodajom ovaca jer je zbog nestašice ovčijeg mesa tržište ispražnjeno.
Da bi odgajio kvalitetnu jagnjad, Vujadinović podsjeća da domaćin mora posjedovati i kravučijim će se mlijekom hraniti tek rođena jagnjad ako im majka nema dovoljno hrane ili odbija da ih doji.
Vukovi nanose štetu sadima stočara
Stočar Mirko Jovanović iz sela Budimlije, koji ima stotinu ovaca, žali se da u toku godine ima velike gubitke grla koje napadaju izgladnjeli vukovi i psi lutalice.
„Tako sam prošle godine štetovao 16 brava koje su ove divlje životinje zaklale, a od nekih ni kosti nisam našao„, jada se Jovanović, ali kaže da je gajenje ovaca ipak isplatljiv posao, ali sa tim da stočar u toku godine nema ni dana odmora, a i vuna se prodaje u bescijenje.
Ovaj proizvođač ovčijeg mesa kao i ostali ističe da nigdje u bližoj okolini nema stočnih pijaca tako da kupci po ovce dolaze na kućni prag.
Na području ruđanske opštine, prema statistici veterinarske stanice, gaji se od 500 do 600 muznih krava i oko 300 ostalih kategorija kao što su junad i bikovi. Preovladavaju šarena goveda u tipu simentalca.
Opština stočarima za odgojenu junicu daje premiju 250 KM, za nabavljenu treću i svaku sledeću kravu 300 KM. Ipak premije nisu odlučujući faktor da bi se što više proizvođača odlučilo da uzgajaju goveda
BIJELJINA – Močvara Gromiželj na sjeveroistoku Bosne i Hercegovine stanište je skoro izumrle riblje vrste Umbra krameri. Ovdje je dovoljno zahvatiti vodu korpom od pruća i u rukama ćete ubrzo vidjeti primjerak ribe stare 450 miliona godina.
Profesor fizičke kulture i strastveni ribolovac iz sela Balatun kod Bijeljine, Žarko Vikić, ribareći prije sedam godina u močvari Gromiželj, primijetio je da je ulovio ribu koju do tada nije viđao u vodama Semberije. Odlučio je da ribu pokaže biolozima i ubrzo je dobio potvrdu da u svojoj mreži ima primjerak star oko 450 miliona godina.
Otkriće Umbre krameri u Semberiji zainteresovalo je biologe i naučnike iz cijele regije zbog činjenice da je ova vrsta pred izumiranjem.
Riba u narodu poznata i kao ,,mrguda’’ danas još živi u ruskim rijekama Dnjepar i Dnjestar, na nekim lokacijama u Hrvatskoj, Slovačkoj, Češkoj i Mađarskoj, a na osnovu njenog pronalaska u rječici Zasavici u Srbiji taj prostor proglašen je prirodnim dobrom od izuzetnog značaja.
I dok je u mnogim zemljama Evrope i svijeta prava rijetkost uloviti Umbru krameri, u Gromiželju je dovoljno zagrabiti vodu uz obalu i uhvatiti najmanje jedan primjerak ove endemske vrste.
‘Nismo svjesni kakvo blago posjedujemo’
,,Kada sam 2008. godine ulovio mrgudu, odmah sam pozvao biologa prof. doktora Milenka Ćurčića koji mi je isti dan javio da je moguće da se radi o raritetnoj vrsti. Nakon još nekoliko provjera u Banjaluci dobili smo potvrdu da je to Umbra krameri. Ubrzo se pročula vijest u naučnim krugovima, pa su nam došli profesori sa Prirodno-matematičkog fakulteta iz Kragujevca, sa Univerziteta Istočno Sarajevo, zatim hidrogeograf prof. Mijović iz Beograda, a da ne pominjem koliko sam puta zatekao studente biologije iz regije koji su negdje pročitali o Gromiželju i došli da vide ribu. Mislim da jedino ljudi iz Semberije nisu svjesni kakvo blago imaju“, kaže Žarko Vikić.
Vikić kaže da veliki problem još predstavljaju ribolovci koji hvataju ribu pomoću mreža i oni stanovnici koji nesavjesno zagađuju ovo područje.
,,Pošto mi je porodična kuća udaljena od Gromiželja oko tri stotine metara, često svratim i obiđem mjesto. Svaki put se zaprepastim jer vidim sakriven čamac, gomile smeća, zaticao sam i ribolovce iz susjednih sela. Ko zna koliko primjeraka Umbre krameri je uhvaćeno slučajno sa ostalom ribom i bačeno ko zna gdje“, nezadovoljan je Vikić odnosom pojedinaca.
Posebni rezervat prirode
Ipak, ne može se reći da ništa nije učinjeno kada je u pitanju zaštita i promocija Gromiželja. Zavod za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa bh. eniteta Republike Srpske proglasio je 2011. godine ovu močvaru posebnim zaštićenim rezervatom sa više od 400 rijetkih biljnih vrsta od kojih su mnoge na crvenoj listi ugroženih biljaka u Evropi.
Osim Umbre krameri ovdje se mogu vidjeti i rijetke ptice poput crne rode, crvene čaplje, male bijele čaplje, a potvrđeno je i prisustvo barske kornjače.
Od biljnih vrsta izdvaja se močvarna žara koja je u Evropi rijetka i ugrožena vrsta.
Legendu o Laketića viru
U selu Balatun koje graniči sa močvarom Gromiželj pronašli smo i najstarijeg stanovnika Dragoljuba Lazarevića (81) koji kaže da je zapamtio močvaru još kao dijete. Bila je mnogo veća, boja vode je bila skoro plava, ulijevala se u rijeku Savu, a ljudi su je tada zvali Laketića vir.
“Otac mi je pričao legendu o Laketića viru. Jednom je tuda prošla parna vršilica, ona što se ložila, nija tada bilo goriva, i zemlja se otvorila i progutala mašinu. Tu su nastradale i djevojke koje su se vraćale sa polja. Nakon nesreće pojavila se voda koja stoji sve do danas“, prisjeća se Dragoljub očevih riječi.
Bez obzira na priče i legende, činjenica je da je Gromiželj danas najveće stanište Umbre krameri u Evropi. Ova riba potiče još iz praistorijskog doba, prije oko 450 miliona godina, i jedna je od najstarijih kičmenjaka na planeti Zemlji. Umbra ima leđna peraja koja počinju od sredine tijela i zube samo u donjoj vilici. Za nju je karakteristično da izvan vode može ostati i do deset sati, što je svrstava u dvodihalice, a kada dođe do povlačenja nivoa vode u staništu, Umbra se skriva u muljevito dno.
Zaštićena samo na papiru
Nakon pronalaska raritetne vrste Umbra krameri u semberskoj močvari, bijeljinski profesori i ljubitelji prirode osnovali su Udruženje za zaštitu flore i faune ,,Gromiželj’’ na osnovu koga su pokušali da iz budžeta lokalne zajednice obezbijede finansijska sredstva za zaštitu i uređenje rezervata. Međutim, od 2008. godine, osim postavljenih tabli na kojima piše kako bi trebalo da se ponašaju posjetioci područja, ništa značajnije nije urađeno.
Dragan Đurđević iz gradske uprave Bijeljina nada se da će na nekoj od narednih skupštinskih rasprava doći na red i ovo pitanje.
,Mi ćemo tražiti od stambeno-komunalnog odjeljenja da nam kaže na šta prije svega imamo pravo kada je u pitanju uređenje Gromiželja. Planiramo da razgovaramo sa stanovnicima okolnih sela o izgradnji prilaznog puta, ali i o načinu zaštite šireg područja oko močvare.
Sve što smo i mogli da uradimo u posljednjih pet godina, ostalo je u drugom planu zbog dvije nezapamćene poplave koje su 2010. i 2014. godine pogodile Semberiju i cijelu Bosnu i Hercegovinu. Za vrijeme tih ,,stogodišnjih’’ voda desile su se vjerovatno i promjene u Gromiželju, ali bitno je da je Umbra krameri ostala u našoj močvari’’, zaključuje Đurđević.
U saradnji sa bh. opštinama, Evropska unija i UNDP su u okviru projekta Lokalni integrisani razvoj podržali uzgajivače genetski nemodifikovane soje nabavkom sjemena, te povezivanjem sa tržištem i otkupljivačima.
„Prije 3 godine odlučio sam se na uzgoj soje, a u 2018. godini sam prvi put imao zagarantovan otkup uroda. To znači puno – i prije nego što smo posijali, znali smo cijenu soje po kilogramu. Naše je onda da biramo hoćemo li sijati ili nećemo“, govori Gavro Bradašević pokazujući zemljište na kojem je posijano 1.5 hektara soje.
Poljoprivrednik već deset godina, Bradašević trenutno obrađuje oko 30 hektara zemlje u okolini Modriče. U maju je postao jedan od uzgajivača genetski nemodifikovane soje podržanih kroz projekat „Lokalni integrisani razvoj” (LIR), koji finansira Evropska unija, a provodi Razvojni program Ujedinjenih nacija (UNDP). Novo sjeme mu je pomoglo da proširi svoje usjeve, a nada se novim uzgajivačima soje i poticajima.
U Modriči se posljednjih godina proizvodnja soje povećava, a i susjedne opštine imaju sve više proizvođača. Projektom Lokalni integrisani razvoj, osim u Modriči, obuhvaćene su i oranice u Odžaku, Domaljevcu, Gradiški i Orašju. Poljoprivrednici iz ovih opština, njih 283, zasadili su sjeme genetski nemodifikovane soje, dobijeno kroz podršku Evropske unije, na više od 1340 hektara zemljišta.
U nabavku sjemena projekat je uložio oko 230.000 KM, a prihodi poljoprivrednika iznosili su blizu 3 miliona konvertibilnih maraka. Tako su poljoprivrednici koji su učestvovali u projektu LIR ostvarili prihod od skoro 2.200 KM po hektaru, što je u prosjeku povećalo prihode njihovih domaćinstava za blizu 10.000KM.
21-godišnji Mirko Ević iz Orašja više od 1 tone sjemena posadio je na 10 hektara zemljišta. Iako sa ocem već neko vrijeme uzgaja soju, ovo je bio prvi put da su imali zagarantovan otkup soje. „Bila je dobra godina, imali smo 350-400 kg prihoda po dulumu. Većinu smo prodali kompaniji Bimal po cijeni od 0.63 KM po kilogramu. To je dobra cijena“, kaže Ević.
Jačanje domaćih proizvođača
Soja je postala centralna tema u evropskoj poljoprivredi, industriji stočne hrane i prehrambenoj industriji. Za pokrivanje manjka proteina u stočnoj hrani Evropska unija uvozi oko 23 miliona tona sojine prekrupe i 12,5 miliona tona sojinog zrna, prije svega iz Južne Amerike. Međutim, oko dvije trećine uvoza sastoji se od genetski modifikovane soje.
Prvi put su GMO namjernice stavljene na tržište 90-ih godina prošlog stoljeća, a od tada među potrošačima raste sve veća zabrinutost zbog takvih namjernica, posebno u Evropi. Zabrinutost potrošača u Evropskoj uniji rezultirala je obaveznim označavanjem genetski modifikovane hrane, kao i hrane namijenjene za ishranu stoke. Sličnu praksu propisuje i Zakon o GMO-u u Bosni i Hercegovini.
Zbog toga se bh. tržište sve više okreće non-GMO sjemenima, za kojima postoji velika potražnja.
„Kada govorimo o uzgoju soje, ukupne količine ove uljarice koje bi se mogle proizvesti u Bosni i Hercegovini predstavljaju „kap u moru svjetske proizvodnje“ i stoga bi Bosna i Hercegovina definitivno svoju šansu i konkurentnost trebala tražiti na tržištu non-GM soje. Stvaranje jake domaće sirovinske baze za poduzeća koja se bave proizvodnjom prehrambenih proizvoda u BiH znači i jačanje domaćih proizvođača. Kao jedan od kriterija kvalitete proizvoda, koji je konkurentan na domaćem tržištu, ali i na tržištu širom svijeta, jeste i proizvodnja bez GMO-a. Stoga je „non – GMO proizvodnja“ budućnost jake BiH poljoprivrede“, smatra Nada Ević iz Ministarstva poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva Županije Posavske.
Genetski nemodifikovana soja za budućnost bh. privrede
Podrška razvoju poljoprivrede i povećanju zapošljavanja je među osnovnim aktivnostima projekta LIR, koji pomaže jačanju lokalnih zajednica. Upravo poljoprivreda ima veliku šansu da se razvije kao jedna od uspješnijih grana privrede u Bosni i Hercegovini.
„Prema podacima Agencije za statistiku BiH, ukupne površine pod sojom u 2018. godini na nivou BiH su oko 8515 hektara što predstavlja povećanje u odnosu na 2017. godinu za približno 1000 hektara. Razlog povećavanja površina pod sojom je veća profitabilnost u odnosu na druge ratarske kulture po hektaru, te siguran otkup svih proizvedenih količina soje po cijeni od 0,63 KM od strane pojedinih kompanija”, navodi Dragoljub Malinović, rukovodilac Područne jedinice u Gradišci pri Resoru za stručne usluge u poljoprivredi Republike Srpske.
Malinović smatra da zbog deficita za ukupnim potrebnim količinama soje na nivou entiteta, ali i države, te zahvaljujući sjetvi kvalitetnih nemodifikovanih sorti, organizovanom otkupu po povoljnim cijenama, manjim ulaganjima po hektaru u odnosu na druge kulture i podsticajima, soja postaje atraktivna kultura na našem području.
Uzgoj uljarica, među kojima je i soja, u BiH je isplativ – tržište postoji i otkup je zagarantovan. Ova kultura ne zahtijeva posebne tretmane u proizvodnji te se može proizvoditi na području sjeverne Bosne i Hercegovine. Preradom soje na farmama se također može uvesti diverzifikacija poljoprivredne proizvodnje u ruralnim područjima, a odgovaranjem na potrebe tržišta stvaraju se nove mogućnosti za bosanskohercegovačke poljoprivrednike, kao i za razvoj domaće proizvodnje.
Broj ljudi na planeti Zemlji ubrzano raste što zahtjeva i veće površine gde će moći da se uzgajaju nove biljne kulture i životinje. Zbog toga mnogi naučnici rade na inovativnim rešenjima koja će drastično promijeniti način na koji se proizvodi hrana u budućnosti.
Memfis Mits je jedna od kompanija koja se bavi proizvodnjom mesa, ali bez ubijanja životinja. Oni koriste matične ćelije životinja kako bi uzgajali svoje meso. Na taj način mogu da povećaju rast ćelija i određuju koliko će masnoće sadržati.
Ovaj proizvod ima ukus pravog mesa, ali se sastoji od raznih antibiotika, patogena i brojnih štetnih sastojaka. Trenutno proizvode govedinu, svinjetinu i perad, a očekuju da će kroz pet godina biti spremni za masovno tržište.
S druge strane, nove tehnologije mijenjaju i proizvodnju povrća, tako da sada poljoprivredne farme „niču“ usred gradova, tačnije – u velikim halama. Takvom tehnologijom se može proizvesti 100 puta više hrane nego na klasičnim farmama, uz 95% manje vode i bez upotrebe pesticida.
Povrće se u ovim halama proizvodi u potpuno kontrolisanim uslovima svih 365 dana u godini, uz gomilu senzora koji prate svaki detalj proizvodnje hrane. Uz to, pošto se proizvodi u gradu, kao što je u slučaju jedne firme u Njujorku, svježa hrana stiže za manje od jednog dana do kupaca.
Od proizvodnje mlijeka za tržište u Bosni i Hercegovini živi oko 12.500 poljoprivrednika, a mljekarstvo predstavlja veliki socijalni oslonac i sigurnost prihoda za stanovništvo ruralnih područja.
Uprkos tome i činjenici da postoje prirodni uslovi i značajni kapaciteti za razvoj mljekarstva, ono se već dugo godina bori sa različitim problemima. Jedan od onih koji su bili veliki udarac za ovu proizvodnju u BiH, od kojeg se još oporavlja, svakako je bio gubitak najvažnijeg tržišta kada je Hrvatska u julu 2013. godine pristupila Evropskoj uniji i na njenu teritoriju se više nije moglo izvoziti mlijeko iz BiH.
U međuvremenu je čak 11 mljekara iz Bosne i Hercegovine zadovoljilo sve potrebne uslove za sigurnost proizvoda i dobilo dozvolu da izvozi na tržište EU, ali to i dalje nije u mjeri u kojoj je to bilo prije gubitka hrvatskog tržišta.
Ova preduzeća tek sada, kvalitetom i cijenom, moraju izboriti za konkurentnost na velikom i zahtjevnom EU tržištu, a ta konkurentnost u proizvodnji mlijeka u velikoj mjeri zavisi od mogućnosti da se nabavni povoljna i kvalitetna stočna hrana i priplodni materijal, zatim od kvaliteta muznih krava, te higijene u proizvodnji i preradi mlijeka.
Ovo je pokazala analiza stanja na tržištu mlijeka i mliječnih proizvoda u BiH za period od 2014. do kraja 2017. godine i za prvih šest mjeseci prošle godine, koju je uradilo Ministarstvo spoljne trgovine i ekonomskih odnosa BiH.
– Izvoz mlijeka i mliječnih proizvoda iz BiH na inostrana tržišta ukazuju na blagi oporavak i poboljšanje plasmana mliječnih proizvoda na inostrana tržišta, ali ne u mjeri kako je to bilo prije jula 2013. godine, bez obzira na stabilnost količine proizvedenog sirovog mlijeka, rast tržišnosti pri otkupu svježeg sirovog mlijeka, te rast količina proizvedenih mliječnih proizvoda – navodi se u ovoj analizi.
Kako ističu stručnjaci, u posljednjih nekoliko godina ukupna proizvodnja sirovog mlijeka bilježi stabilnost, s obzirom na to da se kretala u rasponu od 576 do 701 miliona litara, s tim što je rast ili pad bio neznatan i to oko jedan do dva odsto. Najveća ostvarena proizvodnja sirovog mlijeka od 701 milion litara je zabilježena 2016. godine, što je u poređenju sa proizvodnjom iz 2012. godine više za oko četiri odsto. Proizvodnja u 2017. godini je bila nešto niža i iznosila je 682 miliona litara.
– Proizvodnja sirovog kravljeg mlijeka kao najznačajnije sirovine za mljekarsku industriju je u 2017. godini u odnosu na 2016. godinu opala za 18 miliona litara, kada je iznosila 677 miliona litara – ističe se u analizi.
U Republici Srpskoj je u 2014. godini proizvedeno 324 miliona litara sirovog mlijeka, a nakon toga je zabilježen određeni pad, te je u 2017. godini iznosila 311 miliona litara. Istovremeno, u Federaciji BiH je proizvodnja mlijeka konstantno rasla, sa 365 miliona litara koliko je iznosila 2014. godine, na 374 miliona litara koliko je ostvareno u 2016. godini. To je uticalo i na stabilnost ukupne proizvodnje mlijeka. Nadležni u Srpskoj, ipak, očekuju da će trendovi u ovom sektoru biti povoljni u narednom periodu.
– Ukupan broj proizvođača mlijeka u BiH je tokom nekoliko posljednjih godina smanjen tako da ih je u 2016/2017. godini registrovano oko 12.500, s tim što se poboljša struktura proizvođača na način da je povećan broj onih koji imaju više od pet krava naročito tokom tri posljednje godine. Od ukupne količine proizvedenog kravljeg mlijeka otkupljeno je 258.185 tona ili 39 odsto. Otkup svježeg sirovog mlijeka nastavlja da raste i tokom 2017. godine i veća je za 15.404 tone ili šest odsto u odnosu na otkup iz 2016. godine koji je iznosio 242.781 tonu – ističu u Ministarstvu spoljne trgovine i ekonomskih odnosa BiH.
Dodaju da se iskorištenost mljekarskih kapaciteta ne mijenja godinama i da u prosjeku iznosi oko 60 odsto. Kako ističu, izvoz mlijeka i mliječnih proizvoda od 2014. godine do kraja 2017. godine bilježi pozitivna kretanja. Izvoz je sa 60 miliona KM vrijednosti u 2015. godini povećan do 75 miliona KM u 2017. godini.
Proizvodnja ranog paradajza u plastenicima počinje sjetvom rasada (početak januara), pripremom i dezinfekcijom zemljišta u plasteniku, sadnjom, kao i formiranjem jednog ili dva stabla u zavisnosti od ranostasnosti i bujnosti odabrane sorte.
Poslije berbe zelene salate, mladog luka i rotkvice na istom zemljištu u plasteniku, može da se posadi parajz za ranu proizvodnju. Dobro odnjegovan rasad omogućiti će kasnije ubrzan razvoj biljaka, pa se prvi plodovi za berbu paradjza mogu očekivati već krajem maja.
Sjetva rasada početkom januara
Sjetva rasada za proljetnu proizvodnju paradajza obavlja se u toplim gredicama, plastenicima i staklenicima do sredine januara. Sije se u plasteniku, u tople gredice dimenzije 1,5 metara i potrebne dužine, ili u sandučiće dimenzija 35 x 35 x 5 cm, u redove na rastojanju pet centimetra. Sjeme se pokriva kompostom za pokrivanje debljine 0,5 cm. Za sjetvu jednog kvadrata potrebno je od pet do 10 grama sjemena. Posijani rasad se dodatno prekriva agrilom.
Kada biljke počnu da niču, temperatura se spušta na 16°C, a vlažnost na 60%. Pri pojavi prvog stalnog lista obavlja se pikiranje 8 x 8 cm u zemljište gredica ili u saksije istih dimenzija. Poslije pikiranja biljke treba držati u sjenci bar nekoliko dana dok se ne „prime“. Poslije pikiranja, optimalna temperatura za rast je 20°C do 22°C u toku dana i 18 stepeni u toku noći. U fazi dva lista obavlja se folijarno prihranjivanje.
Dezinfekcija i priprema zemljišta
Priprema zemljišta za paradajz počinje poslije berbe prethodnog usjeva – dezinfekcijom (Basamid). Poželjno je napraviti smjesu zrelog stajnjaka, zemlje i treseta u odnosu 3 : 2 :1 u količini od četiri do osam kilograma po kvadratu. Neposredno prije sadnje unosi se i NPK đubrivo.
„Visoke sorte paradajza sade se u redove na rastojanju 80 x 30, ili dvorede trake na rastojanju 80 x 50. Niske determinantne sorte sade se u redove na razmaku 60 x 40 cm. Poslije rasađivanja, biljke se obilno zalivaju. Vlažnost vazduha održava se redovnim provjetravanjem plastenika“, ističe dr Jasmina Zdravković iz Instituta za povrtarstvo u Smederevskoj Palanci.
Značaj pinciranja i formiranja stabla
Petog dana po rasađivanju, biljke se prvi put okopavaju, a okopavanje obaviti kasnije još nekoliko puta, zavisno od strukture zemljišta, kako bi se održala rastresita površina. Zalivanje je najbolje pomoću brazdi, jer orošavanje povećava relativnu vlažnost vazduha, koja utiče na pojavu infekcija i bolesti. Zaštita od bolesti se obavlja preparatima na bazi bakra.
Za paradajz je veoma bitno pinciranje, odnosno otklanjanje bočnih grana, kako bi se formirali plodovi dobrog kvaliteta. Stablo se može formirati na dva načina:
jedno stablo – najčešće kod ranih sorti;
dva stabla – kod bujnijih sorti kod kojih plodovi ranije dozrijevaju.
„Za proljetnu proizvodnju preporučuje se formiranje jednog stabla, da bi se biljka brže razvijala i plodovi brže dozrijevali. Ako se biljka formira na dva stabla, onda se ostavlja prvi zaperak iznad ili ispod prve cvjetne grane, što je obično najjača cvjetna grana. Pošto su prvi plodovi najskuplji na pijaci, a biljke dobro odnjegovane, ali sorta nije ranostasna, za brže dozrijevanje plodova obavlja se zalamanje poslije druge ili treće cvjetne grane na glavnom stablu. Iznad druge ili treće cvjetne grane ostave se dva lista i otkine se vrh biljke“, objašnjava Zdravkovićeva.
Savremena proizvodnja povrća u zaštićenom prostoru podrazumjeva proizvodnju zdravstveno bezbijednog povrća tokom cijele godine, nevezano za klimatske uslove izvan samog staklenika ili plastenika.
S obzirom na to da je proizvodnja u zaštićenom prostoru jedna od najsavremenijih proizvodnji, gdje se primjenjuju najnovija dostignuća u oblasti poljoprivrede, javilo se jedno rešenje koje podrazumjeva zaštitu biljaka, ali ne podrazumjeva korišćenje zaštitnih sredstava – pseticida. To je CLEAN LIGHT tehnologija ili tehnologija tretiranja biljaka ultravioletnom svjetlošću različitog inteziteta u svrhu zaštite biljaka.
Ova tehnologija pojavila se 2005. godine, a u staklenicima je počela da se koristi od 2008 godine. Korišćenje ove tehnologije, po zvaničnim podacima, smanjuje se upotreba fungicida za 50%, posebno kada je riječ o bolestima kao što su pepelnica i botritis. Smanjen broj tretiranja biljaka, kao i dnevno tretiranje biljaka ovim načinom zaštite dovodi do jačanja samih biljaka, njihove odbrambene sposobnosti, kao i poboljšanje kvaliteta proizvoda. Ovim načinom zaštite biljaka je moguće treirati biljke neogranićen broj puta, a sigurno se obezbjeđuje smanjenje rezidua (ostataka) pesticida u proizvodu, pošto se oni ovde ni ne koriste.
Ono što je veoma bitno za shvatanje ove tehnologije jeste da da tretiranje svjetlošću utiče na gljive, bakterije i viruse koji su prisutni na samim biljkama. Kada udju unutar biljaka, svjetlost više nema nikakvog efekta. Inače, doza svjetlosti za uništenje virusa i bakterija je značajno manja u odnosu na gljive pa će se biljeke istovremeno očistiti i od ovih bolesti. Zbog svih navedenih razloga veoma je bitno pravovremeno odrediti vrijeme tretiranja, da ne bi bolesti ušle unutar biljaka.
Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Republike Srpske obavještava sve proizvođače merkantilne pšenice da do 31. januara 2019.godine moraju Agenciji za agrarna plaćanja Republike Srpske podnijeti prijavu zasijanih površina u jesenjoj sjetvi.
Ta prijava će biti osnov za ostvarivanje prava na podsticaje za proizvodnju merkantilne pšenice u 2019.godini.
Ministarstvo se odlučilo na izmjenu Pravilnika o podsticajima kako bi se mogla efikasnije planirati sredstva u agrarnom budžetu iduće godine za ovu mjeru, te kako bi se ranijim podnošenjem prijave moglo pristupiti efikasnijoj kontroli zasijanih površina pod pšenicom.
Pšenica je jedina kultura koja se sije u jesen, a podstiče se iz agrarnog budžeta za narednu godinu.
Izmjene Pravilnika su dostupne i na sajtu Ministarstva i Agencije za agrarna plaćanja Republike Srpske.
