Zelja su veoma raširene vrste umjereno tople i vlažne klime.
Autohtone su vrste južne Evrope i Male Azije. To su uglavnom divlje vrste koje se koriste u ishrani. Kao povrće se uzgajaju:
- Števelj (Rumex patientia L.)
- Kiseljak (Rumex acetosa L. var. hortensis Dierb.)
Zajedno sa još 11 vrsta iz tog roda raširene su i kod nas na livadama i ruderalnim mjestima, i od svih se već vijekovima koriste mladi listovi kao proljetna salata. Od zelja se za ishranu koriste mladi izdanci, vršni dio stabla i mladi listovi.
Koristi se kao varivo, slično špinatu, kao salata i nadjev za razliličite pite. Karakterističan slabo kiseo ukus dolazi od limunske i jabučne kiseline, ali sadrži i izvijesnu količinu štetne oksalne kiseline. Visok sadržaj vode, značajan sadržaj bjelančevina, ugljenih hidrata, uz mineralne materije i visok sadžaj vitamina C čini zelje značajnim u ishrani. U narodnoj medicini kiseljak i štavlje cijene se za čišćenje krvi i portiv grčeva. Kod nas su to tipične baštenske vrste.
Kiselica i štavelj su višegodišnje vrste. Korijen je snažan i u našim klimatskim uslovima uspiješno prezimljiv. Iz skraćenog stabla u proljeće izbijaju listovi koji formiraju lisnu rozetu.
Listovi štavelja su lancetasti, dugi 30 do 60 cm, široki oko 10 cm. Tamno zelene su boje, slabo valoviti sa izraženim centralnim nervom.
Listovi kiseljaka su kopljastog obilika, dugi do 15 cm i široki 5 do 8 cm. Zelene ili svijetlo zele su boje, glatke ili cijele igice.
Obe vrste cvjetaju u maju. Kod kiseljaka cvjetno stablo je visoko do 90 cm i na vrhu se nalzi cvast u vidu mtelice sa sitnim crvenkastim cvjetovima. Kod štavelja visina cjvetnog stabla može biti i do 150 cm, a u metličastoj cvasti cvjetovi su sitni zelenkaste boje. Obe vrste imaju jednosjemeni plod aheniju, tamnosmeđe boje, koji je kod štavelja krupniji i sa izraženim krilcima, dok je kod kiselice sličan ali samo dosta sitnije.
USLOVI USPIJEVANJA
Zelje u fazi mirovanja dobro podnose niske temperature i do – 10 ºC, a u fazi rozete do – 4 ºC. Zelje se uzgaja kao jednogodišnji ili višegodišnji usjev. Kao jednogodišnji dolazi na prvom mjestu u plodoredu, dok se kao višegodišnji uzgaja na izdvojenoj parceli. Na isto mjesto smije doći tek nakon 3 do 4 godine. Proizvodi se direktnom sjetvom iz rasada ili dijeljenjem bokora.
Sije se rano u proljeće u martu ili aprilu, ali je bolja sjetva u avgustu jer omogućava berbu mladih listova rano u proljeće. Sjetva je na rastojanju 50 x 20 – 40 cm, a dubina sjetve je 1,5 do 2 cm.
Za proizvodnju rasada sjetva je u saksije ili kontenjere krajem avgusta ili početkom septembra na otvorenoj leji. Rasad se rasađuje u fazi 3-4 lista, polovinom oktobra na rastojanje 50 x 20-25 cm.
Iz reznica se gaji kada postoji kvalitetan zasad. Bokor se dijeli u jesen, u okotobru, ili u proljeće, u martu. Kod zelja je proporučljivo ukloniti cvjetna stabla čim se pojave da ne bi iscrpljivali biljku. U kućnim vrtovima gdje se obično uzgaja 5 do 10 busenova zelja, nakon 3 do 5 godina iskorišćavanja, busenje se vadi, radijeli se na 3 do 5 dijelova i posade na novo mjesto.
BERBA ZELJA
Listovi zelja se beru povremeno kada liske dostignu punu veličinu. Berba je 1 do 2 puta sedmično i to od početka maja do juna, do početka pojave cvjetnog stabla.
Uz navodnjavanje moguće su još 2-3 berbe krajem septebra i oktobru.
Prinos se kreće 15 do 25 t/ha.
Izvor: agrosavjet.com/autor: Vida Todorović “Malo gajenje vrste povrća”
PROČITAJTE:
U proljeće jedite što više ZELJA – Mnogo vitamina i malo kalorija
Srijemuš – Opis, rasprostranjenost, upotreba i recepti!