Iako su ga Asteci zvali „voda mu je majka“ zelje dobro podnosi sušu, a sije se krajem septembra ili početkom oktobra.
Zelje se gaji zbog ukusnih i sočnih listova bogatih vitaminom C
Posljednjih godina, u sve toplijim i suvljim ljetima, zbog niskog nivoa vazdušne i zemljišne vlage, otežana je proizvodnja povrća. Stoga – mnogi se okreću starim, pomalo zaboravljenim vrstama koje su tolerantnije na sušu. Među njima je i baštensko zelje (Rumex patientia), koje se posljednjih godina može vidjeti u mnogim seoskim baštama, na okućnicama, ali i na obodu voćnjaka. Postalo je zaštitni znak baštovana koji paze na sopstveno zdravlje i zdravlje svojih ukućana.
To je višegodišnja biljka koja se na jednom mjestu gaji tri do pet godina, što znači van plodoreda. Iako nema posebnih zahtjeva prema zemljištu i klimatskim uslovima, najbolje uspijeva na plodnom tlu uz dovoljno vlage. Gaji se zbog ukusnih, krupnih i sočnih listova, bogatih vitaminom C. Na dobro odnegovanim biljkama oni su dugi više od pola metra i u osnovi široki dvadesetak centimetara.
Pročitajte: Zelje, štavelj ili kiseljak – Evo kako se uzgaja u bašti!
Zelje se uglavnom direktno sije i to na dubinu od 2-3 cm
Ovo povrće se sije u jesen, krajem septembra ili početkom oktobra, mada može i u proljeće. Sije se u redove na rastojanje od pola metra i 20 – 30 centimetara u redu, na dubinu od dva-tri centimetra. Rjeđe se gaji iz rasada ili kao višegodišnja vrsta deljenjem bokora.
Prije dubokog oranja ili ašovljenja treba unijeti stajnjak i mineralno đubrivo u kome je odnos azota, fosfora i kalijuma 10:30:20. U vegetaciji se prihranjuje KAN-om ili ureom i navodnjava poslije svake berbe.
Kada nikne, usjev se prorjeđuje, a te biljčice se koriste za podsađivanje. Krupnoća listova baštenskog zelja zavisi od agrotehnike, starosti i razvijenosti korijena. Odrasle biljke, stare dvije-tri godine, imaju korijen dug od dva do tri metra i debeo pet-šest centimetara, sa dosta jakih, bočnih žila. Ovako moćan, dobro usisava svu raspoloživu vodu i hrani cvjetonosno stablo koje raste do dva metra u visinu. Biljke u prvoj godini formiraju korijen i lisnu rozetu koja se može brati tri-četiri puta. U drugoj godini razvija se cvjetonosno stablo koje treba zakidati da bi se ubrzao razvoj novih listova.
Pročitajte: Moringa – Superdrvo čiji listovi imaju 25 puta više željeza od špinata
Od zelja se prave čorbe, pite, sarme…
Kada se posije u jesen, prvi listovi se beru u proljeće (april-maj). U ishrani se koriste kao spanać, a često se kombinuju sa mladom koprivom. Od njega se pripremaju čorbe, pirei, pite i sarme, a prije upotrebe odbace se lisne drške i centralni nerv.
Raste u baštama ali i u divljini
Zelje je jedan od prvih darova prirode koji nam dolazi s proljeća. Raste po baštama ali i samoniklo u čitavoj Evropi, posebno u brdskim i hladnim predjelima gdje slabije uspijeva drugo povrće. U odnosu na ostale zeleniše, zelje ima značajno više ljekovitih materija, zbog čega se kroz istoriju koristilo i kao lijek. Dokazano je da pozitivno utiče na srce, raspoloženje, imunitet, stvaranje crvenih krvnih zrnaca, na izgradnju kostiju i rad mišića.
Ova korisna biljka je poznata još iz antike, kada je rimskoj vojsci zelje bilo spas za njihovu neutoljivu žeđ za vrijeme vojnih pohoda. Vergilije je rekao da je zelje obavezno u bašti svakog časnog i poštenog seljaka, a Horacije ga je koristio kao laksativ. Asteci su za zelje koristili naziv „atlinan“, što znači „voda mu je majka“, jer je ova biljka uglavnom rasla pored potoka. Poznato je između 150 i 200 vrsta zelja, a u našim krajevima uspijeva tek dvadesetak vrsta. Najčešće to su baštensko zelje, širokih listova, i divlje zelje.
Pročitajte: Jesenja sjetva spanaća
Idealno za mršavljenje: U 100 grama zelja ima samo 22 kalorije
Ovo lisnato povrće je prava mala riznica vitamina i minerala. Ističu se vitamin C (48 mg na 100 grama), vitamini A, B3, B5, K, magnezijum, gvožđe, fosfor, kalcijum, kalijum, natrijum i folna kiselina. Od antioksidanata najzastupljeniji su lutein, zeaksantin i hlorofil. Budući da u 100 grama zelja ima tek 22 kalorije, ono je idealna namirnica za svakoga ko pazi na liniju ili želi da izgubi višak kilograma.
U narodnoj medicini zelje se već vjekovima koristi kao ljekovito sredstvo kod dijabetesa, oboljenja jetre i žuči i protiv gojaznosti. Iako ima sposobnost da otvara apetit, ono poboljšava varenje i pomaže organizmu da se pročisti od toksina, posebno u proljeće, jer se oni tokom zime i te kako nagomilaju u našem organizmu. Ono smiruje nerve, aktivira moždane procese, otklanja nemir i nervozu, snižava holesterol, pomaže kod reume i upale vena, ali i u liječenju hemoroida.
Oblozi od zelja ublažavaju opekotine i žuljeve, a čaj napravljen od korijena zelja ublažava tegobe čira na želucu. Korijen sadrži i taninsku kiselinu koja pomaže organizmu da normalizuje krvni pritisak ali ublažava i druge kardiovaskularne probleme.