Kalemljenje na zeleno se vrši uglavnom pupoljkom u periodu vegetacije, tj. od proljeća do jeseni. Ako se kalemi u ljetnjim i jesenjim mjesecima onda je to kalmljenje očenjem na spavajući pupoljak, a kad se kalemi u proleće očenje se vrši na budní pupoljak.
KALEMLJENJE OČENJEM
Ovo je najznačajniji i najviše primenjivani način kalemljenja. Prednosti ovog načina nad ostalim su višestruke I uglavnom se sastoje u sledećem:
- moguća je masovna proizvodnja voćnih sadnica;
- kalem-grančice se racionalno koriste;
- tehnika kalemljenja nije komplikovana i postiže se visoka proizvodnost rada.
- postiže se procenat prijema i preko 95%;
- ako se kalem ne primi pri prvom kalemljenju, ima vremena da se ponovi u istoj sezoni ili da se podloga iskoristi u narednoj sezoni za kalemljenje pupoljkom ili nekim načinom kalemljenja na zrelo;
- ne prave se velike rane na podlozi;
- uspješno se izvodi kod gotovo svih vrsta voćaka;
- ne upotrebljava se kalem-vosak;
- dobija se ujednačen sadni materijal sa lijepim pravim deblom;
- očenje se obavlja u vrijeme kada u rasadnicima ima najmanje drugih važnih poslova
Najveći dio ovih prednosti ide u prilog očenja na spavajući pupoljak, a manje u prilog očenja na budni pupoljak.
Očenje se vrši u rastilima radi proizvodnje voćnih sadnica i u voćnjaku radi kalemljenja posađenih podloga ili podloga proizvedenih na licu mjesta u cilju podizanja voćnjaka.
Obično se kalemi sa jednim pupoljkom. Ali ako se voćnjak podiže okulantima, onda se podloga kalemi sa dva pupoljka umetnuta sa suprotnih strana podloge, a kad se kalemi u samom voćnjaku na stalnom mjestu, onda se kalemi sa dva, tri ili više pupoljaka, u zavisnosti od željenog oblika krune u budućem zasadu.
Organizacija očenja
Za očenje treba blagovremeno izvršiti odgovarajuće pripreme i sve poslove dobro isplanirati.
Na osnovu brojnog stanja podloga sposobnih za okuliranje priprema se potreban broj pupoljaka, potreban alat i pribor i potreban broj kalemara i uslužnih radnika. Mora se predvidjeti oko 20% više pupoljaka, jer se dešava da neki pupoljak nije kvalitetan ili je povređen, a česta je pojava da i kalemar zbog nepažnje ili brzine skine nekvalitetan pupoljak. Za očenje treba pripremiti oštre kalemarske noževe, brus, belegiju i kajiš za oštrenje noževa, materijal za vezivanje kalema, krpe za brisanje podloga, krpe za umotavanje kalem-grančica i kofe sa svežom vodom za kvašenje kalem-grančica.
Treba tako planirati posao da jedan kalemar u prosjeku okalemi 700 do 800 podloga dnevno, a na osnovu broja podloga i broja dana za kalemljenje utvrđuje se potreban broj kalemara. Za 10 do 15 kalemara potrebno je planirati jednog radnika za raznošenje kalem-grančica, kvašenje kalem-grančica, donošenje vode za piće kalemarima i druge poslove. Ako se kalemi više sorata, onda je poželjno dati više radnika za raznošenje kalem-grančica da ne bi došlo do miješanja sorata.
Na osnovu plana kalemljenja stručni radnik treba da rasporedi sorte po vrstama i da evidentira brojeve tabla, brojeve radova, vrste, sorte, datum kalemljenja, ime kalemara, broj okalemljenih podloga u redu, porijeklo podloge i kalem-grančice, vremenske prilike za vreme kalemljenja i dr. Svi ovi podaci uvode se u knjigu rastila koja ima trajnu vrijednost. Najbolje je imati jednu knjigu na terenu svakodnevno unose podaci u glavnu knjigu koja ima skicu iz koje se terena rastila.
Očenje i drugi načini kalemljenja zahtijevaju organizaciju kalemljenja i evidenciju, naročito kod proizvodnje voćnih sadnica raznih vrsta i sorata.
Očenje na spavajući pupoljak
Kalemljenje očenjem na spavajući pupoljak vrši se u drugoj polovini ljeta tj. u periodu fiziološke aktivnosti podloge, i kad je kalem-grančica, odnosno pupoljak, u relativnom mirovanju, ali je oformljena, sazrela i sposobna da u povoljnim uslovima krene i stvori ljetorast. Nakalemljeni pupoljak ostaje u stanju mirovanja do proljeća. Može se desiti da pupoljak krene i u toku jeseni ako je očenje vršeno ranije, ako je bila vlažna i topla jesen i ako smo okulirali nešto ranije vrste koje imaju dužu vegetaciju.
Kretanje u jesen se najčešće dešava kod jabuke na vegetativnim podlogama, zatim kod kruške na dunji, breskve na breskvi itd. Ova pojava nije poželjna, jer mladi ljetorasti ako ne sazre do zime, mogu u toku zime da izmrznu. No i ako dođe do izmrzavanja, kalem često nije propao, jer u većini slučajeva iz donjih pupoljaka u proljeće kreće novi ljetorast.
Međutim, takva sadnica će biti nešto slabija u porastu i imaće krivinu iznad kalema.
Očenje na budni pupoljak
Ovo kalemljenje vršimo rano s proljeća pupoljkom iz prethodne vegetacije kad počnu da kreću sokovi u podlozi ili kasno s proleća, obično juna meseca, pupoljkom iz tekuće vegetacije. Poslije prijema kalem počinje da raste i do jeseni dobijemo sadnicu. Pupoljkom iz prethodne vegetacije kalemimo skoro sve vrste, a pupoljkom iz tekuće vegetacije uglavnom breskvu, i to u toplijim krajevima, gdje se podloga može brzo odnjegovati, a sadnica do jeseni porasti i dobro sazreti.
Kalemljenje pupoljkom iz tekuće vegetacije može se primijeniti i kod ostalih vrsta voćaka (badem, kajsija i dr.), ali s manje uspeha, jer često u tom periodu kod većine vrsta nema dovoljno zrelih pupoljaka, a i sadnica do jeseni ne poraste dovoljno i nedovoljno zdrveni. Preporučljivo je kalemljenje posrednika na dunji, jer posrednik dovoljno poraste, odeblja i sazri za očenje na spavajući pupoljak. I kalemljenje pupoljkom iz prethodne vegetacije veoma je značajno pri korišćenju posrednika, a i pri kalemljenju podloga u voćnjaku.
Očenje na budni pupoljak nema većeg značaja za masovnu proizvodnju voćnih sadnica, ali je od velikog značaja kao dopuna očenja na spavajući pupoljak i za druge specijalne svrhe.
Vreme kalemljenja očenjem
Očenje na spavajući pupoljak u našim uslovima vrši se najčešće u periodu od 20. Jula do 15 septembra, što zavisi od specifičnih uslova sredine i voćne vrste koju kalemimo. U navedenom periodu očenje će početi kad se izvrše sve potrebne pripreme, kad podloga dostigne potrebnu debljinu i kad vidimo da su pupoljci na kalem-grančicama sazreli. Ranije treba kalemiti starije, deblje i kržljavije podloge, vrste koje ranije završavaju vegetaciju i podloge koje kalemimo u kruni. Prerano kalemljenje može uticati na kretanje pupoljaka u toku jeseni. Kasno kalemljenje je skopčano sa rizikom da prestane rad sokova i odvajanje kore, a ako se očenje kasno i izvrši, dolazi do slabog srašćivanja, te su pupoljci skloni izmrzavanju i sušenju.
Orijentacioni redosled pri kalemljenju pojedinih vrsta očenjem na spavajući pupoljak bio bi sljedeći: šljiva i kajsija na šljivu, šljiva na džanariku, kruška na sejancu kruške, trešnja i višnja na trešnju, kajsija na kajsiju, breskva na breskvu, kruška na dunju, jabuka na M i MM tipove, dunja na dunju, jabuka na sejancu jabuke i trešnja i višnja na sejancu magrive.
Očenje na budni pupoljak pupoljkom iz prethodne vegetacije treba početi kad na podlozi počne kretanje sokova i kora se odvaja, a to je negdje krajem februara i početkom marta, a može se vršiti skoro dva mjeseca, tj. do kraja aprila ako smo sačuvali pupoljke da ne krenu. Ovo kalemljenje može se vršiti i u maju, ali prijem i porast ljetorasta i njegovo sazrijevanje do jeseni nije sigurno kao pri ranijem kalemljenju.
Očenje pupoljkom iz tekuće vegetacije u našim uslovima daje najbolje rezultate kad se vrši krajem maja i do polovine juna, u zavisnosti od stanja podloga i dozrelosti pupoljaka.
Očenje na budni pupoljak treba da bude što ranije, ako uslovi to dozvoljavaju, da bi do jeseni ljetorast dovoljno iz rastao i da bi sazreo. U klimatskim prilikama gdje za to nema uslova, a to je naročito važno kod očenja pupoljkom iz tekuće vegetacije, očenje na budni pupoljak nije preporučljivo.
Tehnika kalemljenja očenjem obuhvata nekoliko operacija: pravljenja ureza na podlozi, skidanje pupoljka, umetanja pupoljka u podlogu i vezivanje kalema.
PRAVLJENJE UREZA NA PODLOZI
Urez na podlozi može biti u obliku slova T, u obliku duplog slova T, obrnutog slova T (⊥), u obliku prozora, u obliku prstena i sl. Nejačešće se primjenjuje urez u obliku slova T, izuzev oraha, gdje se primjenjuje urez na prozor i prsten.
Urez se stavi na glatkoj i ravnoj površini podloge, najčešće na visini od 5-10 cm iznad zemlje. Urez može biti na manjoj ili većoj visini podloge koja je u južnim predjelima okrenuta sjeveru, a u sjevernim predjelima okrenuta jugu. Ako pupoljci u jesen masovno kreću, onda treba kalemiti nešto niže. To važi i u slučaju kada pupoljak zagrćemo da ne bi stradao od mraza. Ako su položaji vjetroviti, onda kalemimo malo više i sa strane odakle najčešće duvaju jači vjetrovi u toku vegetacije, da bi okulant bio elastičniji i da se manje očenjuje.
Kod očenja u junu iz tekuće vegetacije kalemiti nešto više, tj. na oko 10 cm iznad zemlje. Krive podloge kalemiti na ispupčenoj strani da bi rast okulanta bio pravilan. U rastilima očenje treba da bude u jednom pravcu – u redu ili s jedne strane reda.
PRAVLJENJE UREZA U OBLIKU SLOVA T
Kada pravimo urez u obliku slova T, što je najčešći slučaj pri očenju na spavajući i budni pupoljak, prvo se zasiječe kora poprijeko podloge u dužini oko 1 cm, a zatim se od sredine toga reza zasiječe drugi uzdužni rez nadole u dužini 2-3 cm. Nije greška ako se kora zasiječe prvo vertikalno, a zatim horizontalno.
Pri pravljenju reza ne treba suviše jako pritisnuti nožem da se ne bi napravio urez u drvo. Pod rukom se lako osjeti kada je kora presječena do drveta. Pošto se napravi horizontalan i vertikalan rez vrhom noža ili još bolje, tupim dijelom vrha kalemarskog noža, treba malo odvojiti koru od drveta lijevo i desno na dijelu gdje se spajaju presjeci. To odvajanje mora biti pažljivo i samo toliko da omogući umetanje pupoljka.
SKIDANJE PUPOLJKA
Kalem – grančice drži kalemar na dohvat ruke umotane u mokru krpu ili džak ili u posudi s vodom i sl. Čim je napravljen urez na podlozi, kalemar uzima kalem-grančicu i brzo skida pupoljak. Kalem grančica se uzima u lijevu ruku s tim da kažiprst bude ispod pupoljka koji treba skinuti. Vrh kalem grančice treba okrenuti suprotno od tijela (a može i obrnuto), zatim oštrim i čistim kalemarskim nožem zasjeći koru na oko 1 cm iznad pupoljka i povlačenjem noža k sebi skinuti pupoljak sa tankim slojem drveta do oko 1,5 do 2 cm ispod pupoljka.
Ako kalem-grančicu okrenemo vrhom k sebi onda se prvo zasiječe kora na oko 1,5 do 2 cm ispod pupoljka i povlačenjem noža skida pupoljak sječenjem do oko 1 cm iznad pupoljka. Ovaj način je podesan kod jačih grančica kajsije, nekih sorti krušaka i jabuka i vrsta i sorti koje imaju ispupčene pupoljke. Alo bez obzira na način držanja kalem grančice, pupoljak se mora skidati bez zasjeka i sa ravnomjernim i glatkim presjekom. Za deblje podloge uvijek treba uzimati jače razvijene pupoljke sa donjeg ili srednje dijela kalem-grančice. Kod očenja na budni pupoljak treba pupoljak skidati bez drveta ili vrlo tankim slojem drveta ispod pupoljka.
Pitanje debljine drvenog sloja ispod pupoljka je vrlo važeno, jer ako ostavimo deblji sloj drvta, najčešće neće doći do prijema, pa je uvijek bolje i sigurnije da taj sloj bude što tanji ili vrlo tanak da bi bila veća dodirna površina kambijuma. Tanak sloj drveta omogućava lakše umetanje pupoljka.
UMETANJE PUPOLJKA U PODLOGU
Skinuti pupoljak sa noža uzeti palcom i kažiprstom desne ruke za lisnu dršku i umetnuti pod odvojenom korom na vrhu T ureza. Pupoljak se uvlači pod koru tako da on sam sebi pravi ležište i da potpuno nalegne na drvo ispod odvojene kore.
Pupoljak treba da bude ispod horizontalnog presjeka T ureza najmanje 0,5 cm. Ako kora od pupoljka prelazi horizontalan T urez onda se na tom dijelu zasiječe tako da potpuno upadne u urez. Pošto pupoljak namjestimo, pritisnemo koru podloge uz pupoljak sa obje strane.
PROČITAJTE I POGLEDAJTE SLIKE ZA PRAVILNO VEZIVANJE KALEMA