Oplodnja voćaka – Osim preovlađujućeg, citogenetsko-fiziološkog procesa u oplođenju voćaka, predstavljenog u spajanju muških i ženskih gameta u novu jedinku, plodovi voćaka mogu se razviti i bez oplođenja, putem apomiksisa i partenokarpije.
Apomiksis
Apomiksis podrazumijeva obrazovanje plodova sa sjemenom bez oplodnje. Ovo je jedan oblik vegetativnog razmnožavanja pri čemu klica (embrio) potiče od neoplođenih stanica embria kesice, kao i drugih tkiva sjemenog zametka. Pri tome potomci dobijeni iz ovakvog sjemena identični su materinskoj biljci. Kod vrsta i sorti voćaka koje na ovaj način formiraju plod, u voćarskoj praksi ovakva pojava koristi se za proizvodnju sadnog materijala iz sjemena, što je znatno jeftiniji način razmnožavanja, a osim toga i zdravstveno sigurniji po nove biljke, jer je oslobođen virusa. Apomiksis je česta pojava kod oraha, maline, kupine, agruma, nekih vrsta jabuke i drugih.
Partenokarpija
Partenokarpija podrazumeva razvitak plodova koji ne sadrže normalno formirano sjeme. Prema nastanku partenokarpija može biti trojaka:
- Vegetativna nastaje bez oplođenja i oprašivanja;
- Stimulativna nastaje bez oplođenja, ali pod uticajem različitih stimulanasa (pr. klijanja polena i parcijalnog razvitka cjevčice, hemijskih sredstava za zaštitu, uboda insekata, izvesnih uticaja u prehrani kao što su mikroelementi i fitohormoni – kada potreban podsticaj nastaje oprašivanjem pod uticajem ovih biljnih hormona, naročito auksina; optimalne temperature i vlažnosti itd…
- Treći tip je lažna ili pseudopartenokarpija koja nastaje usljed preranog abortiranja oplođenjem začetog embriona, što omogućuje razvitak ploda i sjemenjače (koja je bez embriona za razliku od zakržljalog embria najranijih trešanja i bresaka).
Oplodnja voćaka nije uvijek neophodna?
Kod svih višekarpelnih plodnik partenokarpija može biti i parcijalna, kada se ne formira sjeme, samo u nekim sjemenim pupoljcima, zbog čega se javlja jače otpadanje zametnutih plodova kao i njihova značajno lošija asimetrija. Vegetativna partenokarpija javlja se kod nekih sorti banane, kod vinove loze (pojedine sorte obrazuju grožđe bez semena), limuna, mandarine, japanske jabuke, smokve, ali i kod nekih sorti kruške, dok ređe kod sorti jabuke. Kod krušaka izraženu sklonost partenokarpiji imaju sorte kaluđerka, vilijamovka, Gelert, dok kod retkih sorti jabuke može se sresti kod kanadske Renet, Melba, sorte Bobovec i drugih (S.Bulatović, E.Mratinić 1997.)
Stimulativna partenokarpija može se javiti kod nekih sorti krušaka i jabuka, a izuzetno može biti prisutna kod izvesnog broja koštičavih voćaka. Pojava partenokarpije javlja se u nejednakoj mjeri, zavisno najviše od sorti, ali i optimalnih uslova sredine, pogotovu od vode i mineralnih materija. Partenokarpno plodovi su sitniji, uvek nesimetrični i nešto izmenjenog oblika, a posebno se to ogleda kod krušaka.
Sama pojava partenokarpije može se inducirati i primjenom stimulatora fitohormona, ali samo u pogodno vrijeme i u odgovarajućim koncentraci-jama. S tim u vezi, na ovakva tretiranja najbolje reagiraju sorte voćaka koje su po biološkoj prirodi sklone partenokarpiji.
Sklonost ka formiranju partenokarpnih plodova od velikog je značaja i za proizvodnu praksu u voćarstvu, jer su se ovakve voćke pokazale otpornijim prema izvesnim štetočinama, ali i na lošije meteorološke uslove (npr. mrazeve) u vrijeme cvjetanja i oplodnje.
PROČITAJTE JOŠ:
Šta raditi sa voćkama nakon otapanja snijega i mraznih dana?
Izvor: PSSS