Posljednih godina poljoprivredni proizvođači sve više se opredjeljuju za proizvodnju povrća kako na otvorenom, tako i u zatvorenom prostoru.
Kako su površine za ovu proizvodnju ograničene, često se dešava da se jedna biljna vrsta na istom mjestu više puta uzastopno gaji. Zbog prethodno navede činjenice ovakva proizvodnja sa sobom nosi visok rizik od pojave biljnih bolesti, štetočina i korova, što može dovesti da se onemogući bezbjedno i ekonomično gajenje biljnih vrsta.
Posebna pažnja mora se posvetiti i preventivnim – agrotehničkim mjerama koje imaju za cilj smanjenje infektivnog potencijala prouzrokovača biljnih bolesti i smanjenje broja jedinki štetočina. Uspješno gajenje povrtarskih usjeva nezamislivo je bez primjene fitosanitarnih mjera i održavanja rigorozne higijene, posebno u zaštićenim prostorima. Sprovođenjem ovih mjera smanjuje se i korišćenje hemijskih preprata, što je od vitalnog značaja jer se povrće koristi u ishrani u svježem stanju, i zato mora biti zdravstveno bezbjedno.
Preventivne agrotehničke mjere podrazumjevaju sljedeće: plodored, izbor otpornih hibrida i sorti za proizvodnju, sakupljanje i uklanjanje biljnih ostataka iz prethodne proizvodne godine, izbor parcele, adekvatna obrada zemljišta koja stvara optimalne uslove za razvoj korjenovog sistema, optimalno vrijeme sjetve i sadnje, odabir zdravog sadnog materijala (krtole, rasad), uništavanje korova kako na samim parcelama tako i oko plastenika, optimalno navodnjavanje biljaka, pravovremena i izbalansirana upotreba đubriva koja obezbjeđuje pravilan razvoj biljaka, pravilno provjetravanje u zaštićenom prostoru.
Najznačajnije fitosanitarne mjere i mjere higijene, prije početka novog proizvodnog ciklusa su: dezinfekcija i sterilizacija zemljišta u zaštićenom prostoru, dezinfekcija alata i pribora koji se koriste, održavanje higijene radnika (pranje radnih odijela, pranje ruku), dezinfekcija obuće prije ulaska u objekat i zabrana pušenja u objektu.
Najčešći načini dezinfekcije zemljišta su: fizička, hemijska i termička dezinfekcija. Bez obzira da li se dezinfekcija radi na otvorenom polju ili u zaštićenom prostoru, neki od ovih načina moraju se periodično ili redovno sprovoditi. U zavisnosti od vrste i obima prisutnosti štetnih organizama u zemljištu, bira se mjera koja je primjenljiva i neophodna. Opšti preduslov za dezinfekciju je odgovarajuće fizičko stanje zemljišta. To se prije svega odnosi na dobru usitnjenost i vlažnost zemljišta.
Osnovni način održavanja „čistoće zemljišta“, u širem smislu dezinfekcije, je fizičko uklanjanje biljaka ili njihovih dijelova čupanjem, i odnošenjem van objekta. To je rezultat dobrog zdravstvenog nadzora i ima karakter prevencije. Fizičkim mjerama ne mogu se eliminisati mikroorganizmi ili njihovi reproduktivni organi, ali se može spriječiti njihovo širenje. Hemijska dezinfekcija zemljišta podrazumjeva uništavanje patogena hemijskim sredstvima (fumigantima) na direktan način. Fumigacija je najefikasnija dezinfekcija zemljišta. Fumigacijom se mogu suzbijati i korovi i nematode. Fumiganti su jaki otrovi i treba biti obazriv sa njima. U plasteniku ako se radi fumigacija najbolje je u jesen i on mora biti prazan. Za dezinfekciju zemljišta može se upotrjebiti i 2% rastvora formalina (40% formaldehid). Potrebno je 5-10l rastvora za 1m². Danas se primjenjuje i biološki način dezinfekcije, koji podrazumjeva sjetvu kadifice ili bijele slačice kao bioloških „čistača“ zemljišta od nematoda i izazivača polijeganja rasada.
Pročitajte: Čišćenje i dezinfekcija plastenika prije sjetve i sađenja biljaka
Termička sterilizacija je najpogodniji način uništavanja patogena, čija suština je izlaganje čestica zemljišta visokim temperaturama u kraćem ili dužem trajanju. Tretiranje vodenom parom je najefikasniji metod sterilizacije, koji se zasniva na djelovanju visoke temperature na žive organizme. Pri 90ºC uništavaju se paraziti, štetočine i inaktivira se sjeme korova. Dezinfekcija zemljišta u zaštićenom prostoru vrši se posebnim poklopcima za parenje koji su povezani generatorom pare. Dovoljno je da u zemljište, kroz rupičaste cijevi koje se nalaze na unutrašnjoj strani poklopca, para prodire oko 10 minuta, da se u sloju zemljišta od 10-12 cm postigne temperatura od 80-90ºC.
Dezinfekcija manjih količina supstrata može se obaviti na jednostava način u modifikovanom metalnom buretu. Na 25 cm od dna bureta postavi se rupičasta metalna ploča, ispod koje se naspe voda. Iznad nje postavi se supstrat za dezinfekciju, najpodesnije u jutanoj vreći. Ispod bureta se loži vatra, voda koja se zagrijeva isprava i para prolazi kroz supstrat. Kada para probije materijal računa se kao početak sterilizacije, koja traje još 15 minuta. Na ovaj način se dezinfikuje supstrat namijenjen za punjenje toplih leja ili saksija za proizvodnju rasada povrća. Površine za dezinfekciju vodenom parom moraju biti pripremljenje: zemljište dobro usitnjeno, ravno, ne suviše vlažno ili suvo. Nakon obavljene dezinfekcije, zemljište treba da „odleži“ 10-15 dana, kako bi se u njemu stabilizovali mikrobiološki procesi i procesi kruženja materije, prije svega azota.
Zbog razlika i ograničenosti djelovanja različitih mjera za dezinfekciju, najpogodnije je kombinovati različite metode dezinfekcije. Suština kombinovanja je dopunjavanje primjenjenih metoda u djelovanju kako zbog ograničenosti njihovog dejstva na određenu populaciju patogena, tako i zbog štetnih posljedica prekomjernog doziranja na korisne organizme u zemljištu.
Radi uništavanja prouzrokovača bolesti i štetočina potrebno je izvršiti dezinfekciju konstrukcije, folije, alata, pribora i ostale opreme. Sredstva koja se koriste za dezinfekciju su pesticidi specijalno namijenjeni za ovu namjenu ili alternativne metode: varikina, kreč, modra galica i dr. Dezinfekcija alata i pribora se obavlja pomoću 10% rastvora NaOH ili 2% rastvora formalina. Dezinfekcija formalinom se obavlja tako što se alat, pribor i ostalo potapa u rastvor formalina u toku 10-30 minuta. Poslije vađenja iz rastvora, prekrivaju se plastičnom folijom u toku 24 sata, a zatim se nakon skidanja folije i provjetravanja mogu koristiti. Varikina se takođe može koristiti kao dezinfekciono sredstvo za alat, ambalažu, saksije i radne površine, a koristi se sa vodom u odnosu 1:5.
Održavanje higijene radnika je mjera koja se često zanemaruje, iako njeno sprovođenje smanjuje pojavu bolesti povrća. Odijela radnika treba prati jer se na njima često zadržavaju spore gljiva, kao i neki virusi. Pranje ruku i dezinfekcija je takođe značajna mjera, naročito u sprječavanju i širenju virusa mozaika duvana. Diranjem zaraženih biljaka ovaj virus ostaje na prstima i tako se prenosi na zdrave biljke paradajza i paprike. Ispred ulaza u objekte potrebno je postaviti barijere od sunđera natopljenog dezinfikacionim sredstvom. Prilikom ulaska u objekat mora se preći preko ove barijere radi dezinfekcije obuće.
Sprovođenje fitosanitarnih mjera, kao i mjera higijene, značajno doprinose redukovanoj primjeni pesticida i proizvodnji zdravstveno bezbjednog povrća.