Postoji niz štetočina saća, od kojih najveće štete pričinjavaju veliki voskov moljac (Galleria mellonella L.) i mali voskov moljac (Achroea grisella Fabr.). Kao i drugi insketi iz reda Lepidoptera, voskov moljac mora proći kroz fazu jajeta, larve i lutke da bi se najzad formirao u odraslu jedinku. Odrasli leptiri ne nanose štetu saću, već larva i lutka koje mogu za veoma kratko vrijeme (10-15 dana) da oštete svo saće u košnici, a oštećuju čak i drvene djelove okvira i košnica. Mlado saće i satne osnove mu ne pogoduju, dok staro, kao i okviri sa medom u saću i tek izvrcani okviri predstavljaju idealnu podlogu za razmnožavanje i dalji razvitak.
Na geografsku rasprostranjenost voskovog moljca najviše utiče temperatura. U predjelima sa nižim temperaturama, kakve su na većim nadmorskim visinama i u sjevernim krajevima Evrope, on ne nalazi povoljne uslove, međutim, u južnim i vlažnim regionima voskov moljac je opasna prijetnja za pčelare. Veliki voskov moljac je veća štetočina pčelinjeg saća od malog voskovog moljca.
S obzirom da voskov moljac napada slabija društva, treba preduzimati mjere koje održavaju društva dovoljno jakim sa odgovarajućom količinom hrane, suzbijati pčelinje bolesti i druga stanja koja mogu doprijeneti lošijoj vitalnosti društva, uklanjati otpatke sa podnjače barem jedan put godišnje, odnosno više puta ukoliko se na gornjem dijelu podnjače nalazi mreža (zastupljena kod novih modela košnica)…
Zaštita saća od voskovog moljca
Saće koje su pčelari ostavli za skladištenje je najosjetljivije na napad voskovog moljca. U ovom slučaju mnogi pčelari pribjegavaju zaštiti sa hemijskim sredstivima, međutim, postoje razne druge mjere (toplota, hladnoća, vazdušno strujanje) koje mogu da očuvaju saće zdravim.
Da bi se moljac uništio (sa svim svojim stadijumima) potrebno je saće i druge pčelinje proizvode izložiti na temperaturu od -6 do -7 ⁰C u trajanju od 4,5 časa, ili na -12,2 ⁰C u toku 3 časa. Na -15 ⁰C moljac će biti uništen za 2 časa.
Nasuprot niskoj, izlaganje rezervnog saća visokoj temperaturi (ne višoj od 48-49⁰ C) u trajanju od 24 časa, takođe uništava moljca, kao i spore nozemoze. Kulinčević (2012).
Kwadha i sar. (2017) za prekidanje razvojnog ciklusa voskovog moljca kada su u pitanju veća pčelarska gazdinstva navode izlaganje saća na temperaturi od 45-80 ⁰C u trajanju od 1-4 h, dok kod manjih gazdinstava (sa manjim brojem ramova) preporučuju zadržavanje saća u vodi u trajanju od 3-5 h, sa napomenom da visoka temperatura utiče na destrukciju voska. Kada su u pitanju niske temperature, za prekidanje razvojnog ciklusa voštanog moljca navode izlaganje temperaturama od -7 do -15⁰ C u trajanju od 2 do 4,5 h.
Stvaranje promaje ne pogoduje moljcu, i ovo takođe pedstavlja jednu od mjera suzbijanja. U tu svrhu potrebno je na dnu i na vrhu naslaganih nastavaka sa satnim okvirima postaviti mrežu.
Kada je u pitanju primjena hemijskih sredstava, preparati koji su pokazali efikasnost u borbi protiv voskovog moljca su: sumpor, sirćetna kiselina, etilen bromid, kalcijum cijanid, metil bromid, fosfin, paradiklorobenzen (PDB), naftalen i ugljen dioksid. Svi ovi fumiganti uništavaju sve životne faze voskovog moljca, osim PDB-a, koji ne uništava jaja, međutim, naučnici trenutno samo ugljen dioksid preporučuje kao sredstvo za suzbijanju voskovog moljca, jer svi ostali preparati predstavljaju opasnost po zdravlje onoga ko obavlja njihovu primjenu, a osim toga dolazi i do pojave ostataka na tretiranom materijalu (kontaminacije) što proizvod čini nekonzumnim. Pored ovoga, ovi preparati, (osim ugljen dioksida) su otrovni za pčele i neciljane vrste, tako da se njihova primjena u pomenute svrhe suočava sa snažnim protivljenjem u mnogim zemljama.
Zaključak
Voskov moljac svakako predstavlja opasnu štetočinu pčelinjeg saća, koji u nezaštićenom i nekontrolisanom saću može da napravi ozbiljne štete, a ukoliko su mu vremenski i drugi uslovi povoljni, svo saće koje se nalazi u spremištu može da pretvori u paučinu i time ga učini neupotrebljivim. U ovoj situaciji, pčelar obično nastoji da sačuva ramove tako što vrši odrezivanja oštećenog saća, kako bi ih očistio. U ovom poslu će vjerovatno biti neophodno ponovno namještanje žice, kupovina i postavljanje satnih osnova, a onda i dodatan trud pčelama kako bi izvukle saće (izgradile) za smještaj meda. Dakle, osim velikih radova za pčelara, moljac može izazvati, i za pčelasrke uslove, ogromne finansijske troškove.
U gore navedeno tekstu smo vidjeli kojim mjerama se može suzbiti ili uništiti voskov moljac. Izlaganje visokim i niskim temperaturama zahtijeva dodatne uslove kako bi se operacije mogle uspješno obaviti kao što su: sistemi za grijanje i hlađenje, zamrzivači, zatvorene i čiste prostorije…Jasno je da osim potencijalno visokih triškova, da bi se zaštitilo saće od voskovog moljca ovim načinima potreban je veći trud, naročito ukoliko pčelar posjeduje veliki broj košnica.
U radu Kwadhe i sar. (2017) u kojem je detaljno opisana biologija i zaštita od velikog vosokog moljca, u dijelu koji se tiče zaštite saća se ne navodi promaja kao jedna od mjera. S obzirom da se nastavci sa ramovima uklone sa košnica, obično, do kraja avgusta i premještaju u prostorije za smještaj, promaja u toplim septembarskim danima vjerovatno ne bi imala pozitivnog efekta, već bi mogla imati kontraefekat. Smatram da bi ovu mjeru trebalo dodatno ispitati. Glavni potencijal negativnog djelovaja vokovog moljca leži u njegovoj osobini polaganja velikog broja jaja. Veliki voskov moljac može da položi od 300 do 600 jaja, dok mali od 200-300. S obzirom na ovakav potencijal u razmnožavanju, jasno je šta može da uradi samo jedna odrasla jedinka (ženka) ukoliko dospije u prostor sa saćem.
Mora se imati u vidu da stadijum jajeja kod voskovog moljca zavisno od vremenskih uslova (prevashodno temperature) traje obično od 3 do 30 dana. Slaba pčelinja društva se teže mogu zaštiti od voskovog moljca. U toku noći voskov moljac može da se probije kroz uletar i da ukoliko ne naiđe na jak otpor pčela, dođe do saća u nastavcima u kojima položi jaja. Dakle, ukoliko pčelar nakon vrcanja meda ukloni ovakav nastavak i odloži ga u spremištu, naizgled čist nastavak od moljca može da se nakon kratkog vremena pretvori u paučinu, jer je saće već bilo zaraženo jajima voskovog moljca. Dakle, kontrola nastavaka u periodu nakon njihov skladištenja je obavezna kako bi se smanjo rizik od prisustva ove opasne štetočine (ako se želi izbjeći primjena hemijskih sredstava).
Mora se napomenuti da nakon obavljenog tretmana sa visokim Ili niskim temperaturama, voskov moljac može nakon toga da, ukoliko dođe u kontakt sa saćem, ispolji svoje štetno djelovanje. Dakle, ako se poslije ovih tretmana saće ne zaštiti dovoljno dobro, sav prethodni trud oko njegove zaštite pomenutim metodama biće uzaludan. Sličan je slučaj i sa promajom koju je vjerovatno najbolje praktikovati kada vremenski uslovi budu manje povoljni za moljca, tj, kada se temperature spuste na adekvatnu vrijednost, odnosno, kritičnu za njegov opstanak (tokom zimskih dana).
Neki pčelari proljećnim pregledom nastavaka u kojima se nalaze okviri sa saćem zateknu oštećenja nastala od voštanog moljca iako su tokom zime redovno provjeravali saće. Voštani moljac može da stagnira kao jaje, larva i lutka u vrijeme nižih temperatura (kada je temperatura manja od 10 ⁰C), pri čemu se aktivira u proljeće kada nastupe topliji i povoljniji vremenski uslovi. S obzirom na ovu mogućnost, pčelar mora da redovno kontroliše saće ne samo prije zime, već i kasnije kada vremenski uslovi pogoduju razvoju voskovog moljca.
dipl. ing. polj. Dušan Ivanović
Izvor: seljak.me
PROČITAJTE:
Od čega zavisi uspjeh u narednoj pčelarskoj sezoni?