Nova hrana obuhvata namjernice koje se nisu u velikoj mjeri upotrebljavale prije maja 1997. godine na teritoriji EU. U ovu grupu spadaju tzv. inovativna hrana kao što je nano hrana, kao i tradicionalna hrana iz drugih dijelova svijeta, recimo insekti.
U Evropskoj uniji nova hrana je definisana kao ona koja se nije konzumirala u velikoj mjeri prije 1997. godine, kada su usvojeni i prvi propisi o njoj. U tu grupu namjernica, osim nove, spada i inovativna hrana u čijoj se proizvodnji koriste nove tehnologije i proizvodni procesi, kao i tradicionalne namjernice koje se konzumiraju van Evropske unije.
U EU je od 1997. godine podnijeto nekoliko stotina zahteva za odobravanje. Među njima su, na primer, čia sjemenke, hrana proizvedena uz pomoć najnovijih tehnoloških inovacija, kao što su termički obrađeni mliječni proizvodi fermentisani bakterijama. Tu je i ”salatrim” – mast smanjene energetske vrijednosti, ulje dobijeno iz mikroalgi, voćni sok proizveden tehnologijom visokog pritiska…
Do skoro nepoznate namjernice na domaćem tržištu – poput čia sjemenki, godži bobica, raznih vrsta paražitarica i proizvoda od soje, ulja egzotičnih biljaka i dodataka ishrani, postale su svakodnevnica. Odsustvo evidencije, označavanja i nadzora nad prometom ovih namjernica, kao što su, na primer, preporuke o dozvoljenom unosu u organizam ili informacija da je proizvod sadrži GMO, mogu pak naše potrošače dovesti u zabludu.
Zbog toga je važno unaprediti sistem upravljanja tzv. novom hranom i proizvodima GMO porijekla. Usaglašavanje domaćih propisa sa standardima EU o bezbjednosti hrane je jedan od načina da se to postigne.
Izmjenama i dopunama Zakona o bezbjednosti hrane i donošenjem odgovarajućih pravilnika uspostaviće se sistem kategorizacije nove hrane i lista nove hrane sa uslovima za odobravanje. Na taj način bi se na tržištu našle namijernice koje su prošle rigorozne naučne kontrole i ne predstavljaju rizik po javno zdravlje, niti je moguće bilo kakvo dovođenje potrošača u zabludu.
Evidentiranje i praćenje GMO kroz sistem
Slična je situacija sa proizvodima GMO porijekla. U slučaju Srbije, Zakon o genetički modifikovanim organizmima zabranjuje uzgoj i promet GMO. Iako apsolutna zabrana naizgled djeluje kao svrishodniji način upravljanja proizvodima GMO porekla, u praksi se pokazalo drugačije. Pretpostavka apsolutne zabrane podrazumeva da proizvodi GMO porijekla ne postoje na tržištu, tj. da institucije u Srbiji retko kada dolaze u kontakt sa GMO proizvodima. Zbog toga ne postoji uvid u realnu situaciju, niti su razvijeni mehanizmi zaštite zdravlja građana.
Spekulacije u javnosti ipak ne isključuju moguće postojanje ilegalnog uzgoja i prometa GMO proizvoda. Propisi EU, sa kojima Srbija treba da se usaglasi, sa druge strane omogućavaju evidentiranje i praćenje GMO kroz sistem prijave i odobravanje prometa na tržištu ukoliko ne šteti zdravlju ljudi, životinja i prirodi. Drugim riječima, odobreni prehrambeni proizvodi ili hrana za životinje koji su nastali od GMO-a su sledljivi i jasno označeni kako bi distributeri i potrošači bili informisani.
Da bi se dozvolio promet GMO proizvoda u Srbiji, potrebno je izijmeniti Zakon o GMO, pri čemu uzgoj može da bude i zabranjen. Državama članicama EU je omogućeno da ograniče ili zabrane uzgoj kultura koje sadrže GMO na svojoj teritoriji, i onda kada je to na nivou EU dopušteno. Valja napomenuti da je kultivacija u EU dozvoljena samo za dva proizvoda (jedna sorta kukuruza i jedna sorta krompira).
Paradoksalno je i to da do 2009. godine ova tema ni kod nas nije bila sporna. Uvođenjem zabrane prometa proizvoda GMO porijekla (2009. godine je izmenjen stari zakon koji je dozvoljavao promet) onemogućeno je članstvo Srbije u Svjetskoj trgovinskoj organizaciji, što je jedan od kriterijuma za pristupanje Srbije EU. Tako je tema zabrane prometa GMO postala jedan od glavnih argumenata protivnika ulaska Srbije u EU.
Dok debata u javnosti ovim povodom uveliko traje, naročito u vezi sa izmjenama Zakona o GMO, nije poznato u kojoj meri su se namijernice iz ove dvije grupe odomaćile na našem tržištu. Potrebne su izmjene i dopune aktuelnog pravnog okvira, kao i uspostavljanje efikasnog sistema evidentiranja, procjene rizika, odobravanja, obiljležavanja, kontrole i praćenja nove hrane i namjernica GMO porijekla. Tržište (ulazak u STO, informisanje i zaštita potrošača) nije jedini razlog, već se prije svega radi o zaštiti zdravlja građana. Samo na taj način građani Srbije mogu biti sigurni da se u prodavnicama “zdrave hrane” zaista prodaje zdrava hrana.
I insekti pod kontrolom
U svijetu se insekti često upotrebljavaju u ishrani. U Evropskoj uniji oni su obuhvaćeni definicijom nove hrane kao sastojci hrane izolovani iz životinja. I dijelovi insekata kao štio su noge, krila, glava takođe su u uredbi, a novom hranom mogu se zvati i cijeli insekti ukoliko se prije 1997. godine nisu upotrebljavali u ishrani evropskih potrošača.
Izvor: Blic