Virusi u povrtarskoj proizvodnji – Posebnu grupu ekonomski značajnih patogena u povrtarskoj proizvodnji predstavljaju virusi. Virusi nemaju ćelijsku građu i označavaju se kao čestice ili partikule. Spoljašnji deo virusne čestice je proteinske prirode i zove se kapsid, dok je unutrašnji dio jezgro od nukleinske kiseline. Nemaju sopstveni metabolizam, reprodukuju se samo u živoj ćeliji, i označavaju se kao obligatni intraćelijski paraziti. Svojim prisustvom u biljnoj ćeliji menjaju njen metabolizam u pravcu sinteze virusnih čestica.
Pojedini virusi imaju mali krug domaćina ili se nalaze u samo jednoj biljnoj vrsti (monofagi), dok drugi imaju veliki broj domaćina (polifagi). Pored gajenih biljaka infektivni su i za mnoge korovske biljke. U povrtarstvu virusi se prenose mehanički, zaraženim sjemenom, zaraženim biljnim ostacima, vektorima (vaši, tripsi, nematode).
Virusi u povrtarskoj proizvodnji nanose veliku štetu
Na listovima zaraženih povrtarskih biljaka izazivaju promjene u vidu mozaika, deformacije listova, nekrotičnih crtica ili pjega. Nekrotične promjene se mogu javiti i na stablu i na plodovima.
Zbog virusnih infekcija biljke mogu imati žbunast izgled. Utiču i na slabije zametanje plodova, dok su zametnuti plodovi nerazvijeni, deformisani, slabijeg kvaliteta. Virus mozaika krastavca je infektivan za krastavac, dinju, tikvu, salatu, spanać, papriku, paradajz, neke korovske biljke. Prenosi se vašima, zaraženim biljnim ostacima, mehanički. Na biljkama paradajza izaziva šarenilo listova, morfološke promjene izdanaka (nitavost paradajza), biljke su kržljave, a pojedini sojevi ovog virusa izazivaju nekrotične promjene na listovima, stablu i plodovima.
Isti virus na biljkama paprike izaziva mozaik listova i plodova, nekrotične promjene, metličast ili žbunast izgled biljke zbog pojačanog grananja, deformacije cvjetova, sterilnost polena, kržljavost, deformisanost plodova.
Na biljkama krastavca nastaje mozaik listova i plodova. Oni su deformisani, biljke su kržljave, rodnost je slaba. Žbunast izgled biljke, bronzasta boja listova, žute, blijedocrvene, ponekad i bijele zone na plodovima, oivičene koncentričnim prstenovima koji mogu biti i nekrotični zavisno od prisutnog soja, nastaju zbog prisustva virusa bronzavosti paradajza u biljkama paradajza. Na biljkama paprike on izaziva mozaik listova i plodova, njihovu deformaciju, nekrotične pege. Infektivan je i za plavi patlidžan, duvan, pasulj, grašak, salatu, spanać. U prirodi se održava na mnogobrojnim biljkama domaćinima koji su izvor zaraze, a prenosi se sjemenom, tripsima, mehanički. Ukoliko su biljke paradajza inficirane virusom besemenosti paradajza one su žbunastog izgleda, sa sitnim plodovima koji su bez sjemena.
Ovi primjeri pokazuju koliko destruktivno može biti prisustvo virusa, i njihov uticaj na prinos i kvalitet gajenih biljka. Mogu potpuno uništiti prinos ili ga u velikoj meri smanjiti. Hemijske mjere zaštite odnose se na suzbijanje vektora virusa.
Oboljele biljke se NE mogu liječiti, zato su preventivne mjere veoma važne, a to su:
- gajenje otpornih sorti,
- sjetva deklarisnog sjemena,
- uklanjanje zaraženih biljaka i biljnih ostataka,
- proizvodnja na nezaraženim parcelama,
- plodored,
- uništavanje korovskih biljaka kao mogućih izvora zaraze,
- higijenske mjere pri raznim operacijama tokom proizvodnje su važne preventivne mjere zaštite gajenih biljaka.
dipl. ing. Bojana Karapandžić
Izvor: psss.rs