Pšenica se uzgaja na svim kontinentima, a na čak jednoj četvrtini svjetske obradive površine zasijana je ova ratarska biljka.
Pšenica je naše najznačajnije hljebno žito i jedan od najrasprostranjenijih ratarskih usjeva u svijetu. Uzgaja se na svim kontinentima, a na čak jednoj četvrtini svjetske obradive površine je zasijana. Nezamjenjiva je u ishrani ljudi i značajna je u mlinarstvu, farmaceutskoj i prerađivačko – prehrambenoj industriji te proizvodnji stočne hrane.
Razlikujemo dvije privredno značajne vrste: Triticum durum (tvrda pšenica) i Triticum vulgare (meka pšenica). Dva osnovna tipa pšenice su ozima i jara. Ozima se uzgaja na području blage i umjereno kontinentalne klime. Za sjetvu ozime pšenice najbolji izbor je mjesec oktobar. Jari tip bolje podnosi sušu i visoke temperature, kraće je vegetacije i uzgaja se u suhim kontinentalnim oblastima.
10 fenofaza pšenice
Fenofaze pšenice su klijanje, nicanje, ukorjenjivanje, busanje, vlatanje, klasanje, cvjetanje i oplodnja, formiranje zrna, nalijevanje i sazrijevanje zrna.
Klijanje
Zavisno od biljne vrste, sjemenu je potrebno upiti dovoljne količine vode kako bi se aktivirali životni procesi. Zrnu pšenice je potrebno 45 – 55% vode u odnosu na ukupnu masu. Upijanjem vode započinje bubrenje. Bubrenje može početi i na temperaturi od 0°C. U tom slučaju je vrlo sporo i intenzivira se porastom temperature. Takođe, ono može biti prekinuto zbog niske vlažnosti ili visokih temperatura. Uz odgovarajuću toplotu i količinu kisika, dolazi do aktivacije enzima i razgradnje visokomolekularnih jedinjenja. Tijekom klijanja dolazi do raznih biohemijskih procesa u zrnu popraćenih oslobađanjem toplote i upijanjem vode.
Nicanje
Sljedeća faza je nicanje. Započinje pojavom prvog lista na visini 2 – 3cm od površine tla. Prvi je list umotan u koleoptilu koja ga štiti prilikom probijanja kroz tlo. Drugi list se javlja 5 – 7 dana nakon pojave prvog. Vremenski period od sjetve do faze nicanja zavisi od temperature, vlažnosti tla i dubini sjetve. Suma srednjih dnevnih temperatura kreće se 10 – 12°C.
Ukorjenjivanje
Primarni i sekundarni korijen čine korijenov sistem pšenice. Primarni se sastoji od 3 – 5 korjenčića. Primarno korijenje raste do faze cvjetnja, ali ostaje aktivno do kraja života biljke. Sekundarni korijen počinje se stvarati u fazi tri lista iz čvora busanja. Ono prodire u dubinu 50 – 60cm. Jako se grana, a maksimalna masa korijenja postiže se u cvjetanju. U optimalnim uslovima sekundarno korijenje može rasti i do mliječne zriobe. Dubina prodiranja korijenja zavisi od strukture tla, hemijskim svojstvima, vlažnosti tla i sorti pšenice. Pri nižim temperaturama, korijen raste brže od nadzemnog dijela dok se pri višim temperaturama razvija tanko korijenje manje mase.
Busanje
Faza busanja obuhvata podzemno grananje stabljike pri čemu nastaje sekundarno korijenje. Može biti slabije ili jače izraženo, a zavisi od gustoće sjetve, krupnoće sjemena, količine svjetlosti, količine hraniva u tlu, trajanja faze busanja i sorti pšenice. Ukupno busanje obuhvata sve vlati nastale iz jednog sjemena. Izražava se koeficijentom busanja, a isti predstavlja prosječan broj vlati po jednoj biljci. Najveću produktivnost, odnosno najveći klas i najveći broj zrna na klasu ima primarna vlat dok su sekundarne i tercijarne nastale busanjem manje produktivne i kasne u razvoju. Busanje prestaje kada se temperature popnu iznad 20°C.
Vlatanje
Vlatanje obuhvaća izduživanje stabljike i reproduktivno razdoblje pšenice. Kada u rukavcu lista napipamo prvo koljence, možemo zaključiti da je počela faza vlatanja. Karakterizira ga naglo povećanje biljne mase što označava i veće potrebe biljke za vodom i hranivima. Dužina vlatanja utiče na stvaranje elemenata prinosa, stoga je ova faza preduslov za veći broj zrna u klasu. Poklapa se s etapama organogeneze u kojima nastaju začeci klasića i cvjetova, određuje se njihov konačan broj, odvija se makrosporogeneza, mikrosporogeneza i gematogeneza.
Vanjski uslovi poput temperature, količine vode i hraniva imaju značajan uticaj jer se u ovoj fazi, osim klasića, javljaju i cvjetovi te tučak i prašnici. Osim navedenog, bitna je i količina fosfora koja uveliko utiče formiranje plodnice i fertilnost cvjetova.
Klasanje, cvjetanje i oplodnja
Pojavom klasa iz rukavca gornjeg lista počinje klasanje koje traje nekoliko dana. Slijedi cvijetanje. Cvjetovi u klasu ne cvjetaju jednako. Cvjetanje jednog klasa traje 3 – 5 dana, a usjeva 6 – 7 dana. Pšenica je samooplodna biljka pa se raspršivanje prašnica i oprašivanje obavlja u zatvorenom prostoru. Visoke temperature, niska relativna vlažnost i nedostatak hraniva mogu prouzročiti manju fertilnost cvjetova i slabiju oplodnju. Fosfor je od velikog značaja u razvoju cvjetova. Dnevne temperature 20 – 25°C, noćne oko 11°C i relativna vlažnost zraka oko 70% čine povoljne uslove za ove faze.
Formiranje, nalijevanje i sazrijevanje zrna
Faza formiranja zrna traje oko 20 dana. Na kraju ove faze, zrno je normalne dužine, ali neispunjeno i sadrži 20 – 25% konačne mase. Završetkom faze formiranja, dolazi do faze nalijevanja zrna, odnosno nakupljanja organske i mineralne materije u zrnu. Sastoji se od: mliječne zriobe, tjestastog stanja, voštane zriobe i pune zriobe. Sazrijevanjem zrna smanjuje se njegova vlažnost, a povećava udio suhe materije. Nalijevanje zrna traje 16 – 22 dana i najintenzivnije je u mliječnoj zriobi i tjestastom stanju, a završava kada se vlažnost zrna spusti na oko 40%. Voštana zrioba traje 6 – 8 dana. U sušnim i toplim uslovima se može skratiti dok se u vlažnim može produžiti. Na početku voštane zriobe vlažnost zrna iznosi 40 – 35% vode, u sredini 35 – 25%, a na kraju 25 – 20% vode. Kraj voštane zriobe obilježava vlažnost 25 – 20%, te karakteristična veličina i boja zrna, odumiranje listova i biljke žute boje. Visoke temperature i suša skraćuju trajanje nalijevanja pa pšenica u takvim uslovima ima sitnije zrno i manji ukupni prinos.
Izvor: Agroklub.ba
PROČITAJTE:
