Pored povećanja prinosa, fosforna đubriva pospješuju razvoj korjenovog sistema biljaka, obrazovanje više listova, povećavaju usvajanje azota, povećavaju sadržaj proteina i fosfora u biljkama.
Fosfor se u zemljištu nalazi u organskom i neorganskom obliku. U neorganskom obliku ima ga u zemljišnom rastvoru, na adsorptivnom kompleksu u raznim fosfornim mineralima. Biljka usvaja fosfor u obliku H2PO4 i HPOO4 jona. U kiseloj sredini preovladava H2PO4 jon, u neutralnoj i alkalnoj HPO4 jon.
Za većinu gajenih biljaka fosfor je najpristupačniji u intervalu pH vrijednosti od 5,5 do 7,0. Pri ovoj pH vrijednosti najmanja je fiksacija fosfora i njegovo prevođenje u teže pristupačne oblike.
Voćke imaju potrebe za znatnim količinama fosfora i stoga se u voćnjacima često javlja nedostatak ovog elementa. Jedan dio deficitarnog fosfora može se nadoknaditi upotrebom organskih đubriva (stajnjak, kompost). Međutim kada se uzme u obzir da su godišnje potrebe drvenastih voćnih vrsti i preko 30 kg/ha čistog fosfora, jasno je da se ove potrebe ne mogu podmiriti samo unošenjem organskih đubriva. Ovaj deficit se nadoknađuje unošenjem nekog od fosfornih đubriva, koja u sebi sadrže neko od fosfornih jedinjenja.
Efikasno korišćenje fosfora iz đubriva je veoma važno, prvenstveno jer su nalazišta sirovih fosfata od kojih se proizvode fosforna đubriva ograničena i neobnovljiva, i stoga se fosfor mora efikasno koristiti kako bi se što više produžio vijek njihovog eksploatisanja. Postoji potreba da se poboljša, održi i unapredi fosforni status mnogih zemljišta. Ispiranje zemljišnog fosfora koji potiče od mineralnih đubriva i stajnjaka, je glavni uzrok eutrofikacije u površinskim vodama, što predstavlja veliki ekološki problem.
Pročitajte: Azotna đubriva u voćarstvu – Evo kada se primjenjuju
Proizvodnja fosfornih đubriva se se vrši iz jedinjenja koja sadrže fosfornu kiselinu u nerastvorljivom obliku, pri čemu je glavni zadatak prilikom proizvodnje da se nerastvorljiv oblik fosfora prevede u rastvorljiv. Fosforna kiselina je rastvorljiva u vodi i smatra se najpristupačnijim oblikom fosfora u fosfornim đubrivima. Eksperimenti izvedeni posljednjih nekoliko decenija pokazuju da je pristupačnost fosfata rastvorljivih u vodi i fosfata rastvorljivih u rastvoru neutralnog amonijum – citrata približno ista.
Od fofsornih đubriva u poljoprivredi se koriste:
- Superfostat
- Sirovi fosfat
- Tomas-fosfat(Tomasovo brašno)
- MAP (monoamonijum – fosfat)
- DAP (diamonijum – fosfat)
SUPERFOSFAT
Superfosfat koji je najčešće prisutan na tržištu dobija se iz sirovih fosfata i sumporne kiseline. Sirovi fosfati se nalaze u stijenama koje su vulkanskog porijekla, ili sedimentnog porijekla (mogu biti organskog ili neorganskog porijekla). Fosfor u sedimentnim stijenama neorganskog porijekla vodi porijeklo od fosfata iz morske vode. Naslage biološkog porijekla nastaju od izmeta ptica i njihova nalazišta su ograničena i većinom već iscrpljena. Najveće rezerve fosfatnih naslaga nalaze se u Maroku i čine 45% ukupne rezerve fosfata u svijetu.
Zbog ograničene količine sirovog fosfora u prirodi, cijena fosfornih đubriva je nešto viša u poređenju na primjer sa kompleksinim đubrivima. Osim toga cijenu đubriva dodatno povećavaju razne primjese u fosfatnim rudama. Tako na primjer velike količine karbonata u sirovim fosfatima poskupljuju proizvodnju superfosfata, jer se sumporna kiselina troši na razaranje karbonata umjesto na razaranje fosfata.
Reakcije između sumporne kiseline i fosfatne stijene se postižu mješanjem u naročitim sudovima koji se okreću oko osovine. Vrednost superfosfata zavisi i od njegovog sazrevanja, pa se zbog toga superfosfat ne pušta odmah u prodaju, već se izvesno vrijeme čuva u magacinu. Superfosfat osim fosfata kalcijuma (25%) sadrži i oko 50% gipsa.
Superfosfat se upotrebljava u voćnjacima podignutim na neutralnim i alkalnim zemljištima. Na kiselim zemljištima ovo đubrivo treba primjenjivati samo u granulisanoj formi ili primjenjivati u kućicama ili trakama. Ako se đubrivo unosi u voćnjak površinski (što je najčešći slučaj) treba ga unijeti prije oranja. Obično se đubrenje vrši količinom 400 – 800 kg/ha u zavisnosti od snadbjevenosti zemljišta fosforom što se utvrđuje agrohemijskom analizom zemljišta.
Trostruki superfosfat se dobija tretiranjem fosfatne stijene fosfornom kiseline. Unošenje đubriva se vrši na isti načan kao i pri upotrebi superfosfata sa napomenom da su norme đubrenja našto niže.
SIROVI FOSFAT
Sirovi fosfat se može primjenjivati u voćarstvu na kiselim zemljištima u obliku fino samljevene fosfatne stijene. Sirovi fosfati moraju biti fino samljeveni radi povećanja dodirne površine sa zemljom. Efikasnost fosfata u obliku sirovih fosfata je znatno manja nego u obliku superfosfata, pa je za postizanje istog efekta potrebno unijeti 2 – 3 puta više fosfora u obliku sirovih fosfata nego u obliku superfosfata.
TOMAS – FOSFAT
Tomas – fosfat (Tomasovo brašno) se dobiva kao sporedni proizvod pri proizvodnji čelika. Ovo đubrivo se dobija mljevenjem Tomasove šljake pri čemu se dobiva sivocrni prah velike specifične težine. Zbog male higroskopnosti lako se čuva. Tomas – fosfat sadrži 16 – 22 % fosforne kiseline (prosečno 17,6 %). Fosfor iz Tomasovog fosfata je rastvorljiv u limunskoj kiselini i najbolje efekte ostvaruje na kiselim zemljištima.
MAP
MAP (monoamonijum – fosfat) i DAP (diamonijum – fosfat) dobijaju se neutralisanjem fosforne kiseline amonijakom. MAP sadrži 48% fosfor (V) oksida koji je skoro u potpunosti odmah dostupan voćkama. Mana ovog đubriva je što dovodi do zakiseljavanja zemljišta ali je njegova primjena zbog brzog dejstva na voćke veoma ekonomična. Slične osobine ima i DAP s tim što on sadrži 46% fosfor (V) oksida. Obično se đubrenje vrši količinom 100 – 300 kg/ha u zavisnosti od snadbjevenosti zemljišta fosforom što se utvrđuje agrohemijskom analizom zemljišta, piše pssrs.net