Uslijed klimatskih promena koje se dešavaju u poslednjih desetak godina, dolazi do prodora novih štetnih organizama iz toplijih područja planete na prostore sa umjereno kontinentalnom klimom. Tome doprinosi i sve gušći i češći saobraćaj, tako da se organizmi prenose pošiljkama ili prevoznim sredstvima poput „slijepih putnika”. Na taj način je kod nas stigla krompirova zlatica, novi sojeve rđe pšenice, paradajzov i krompirov moljac i još mnogo drugih patogena i štetočina.
Među posljednjima u nizu introdukovanih štetnih organizama je braon mramorasta stjenica (Halyomorpha halys), koja već nekoliko godina ugrožava plodove pred dozrijevanje u baštama i voćnjacima, dok u jesen vrši invaziju na livade, okućnice, šupe i kuće.
Ova stjenica je nova invazivna vrsta u Srbiji i potencijalna je štetočina u narednim godinama na velikom broju gajenih biljaka. Potiče sa prostora dalekog istoka (Kina, Koreja, Japan), gde ima 4-6 generacija godišnje. U Evropu je dospela 2004, a prvi primjerci u Srbiji su pronađeni 2011. godine. U Sjevernoj Americi je značajna štetočine soje jer hraneći se sokovima iz sjemena smanjuje prinos, a takođe i kvalitet proteina i ulja, kao i klijavost sjemena. Takođe može da nanese velike štete na voćarskim kulturama, što je i zabeleženo u Italiji 2019. godine.
Zelena povrtna stjenica (Nezara viridula) se sve češće pojavljuje ćineći istu vrstu štete. I ona je nova, uvezena vrsta, sličnog ponašanja i ciklusa razvića. Postojbina ove vrste štetočine je afrički kontinent. Prema saznanjima o uticaju na gajene kulture u drugim zemljama, gdje su se veoma brzo proširile, veće štete se mogu očekivati i kod nas u veoma kratkom vremenskom periodu.
Na našim prostorima obe vrste imaju jednu generaciju godišnje. Prezimljavaju u stadijumu odrasle jedinke, a u proljeće na temperaturama iznad 12 stepeni, počinju dopunski da se hrane i polažu jaja. Prve larve se pojavljuju tek u julu i avgustu. Štete nanose i larve i imaga sisanjem biljnih sokova iz praktično svih nadzemnih delova biljaka. Simptom napada su sitni bjeličasti okrugli ubodi, koji kasnije mogu prerasti u nekrotične pjege. Na napadnutim plodovima često se, osim nekrotičnih pijega, uočava i pojava deformacija što umanjuje tržišnu vrijdnost plodova. Stjenice su sklone grupisanju, te se često grupno sele sa jednog usjeva na drugi, prelazeći dnevno i do 5 kilometara, tako da se ne može predvidjeti gde će sletiti.
Početkom jeseni, jedinke mramoraste stjenice polaze u potragu za mjestima povoljnim za prezimljavanje. Ipak, i pored brojnih sličnosti, zelena povrtna stjenica i braon mramorasta stjenica se razlikuju u nekim osobinama kao što su dužina perioda i doba dana u kome se hrane, kao i vrijeme migracije na druge usjeve. Zelena povrtna stjenica se kraće hrani na okolnim biljkama i već u julu migrira na druge usjeve, dok braon mramorasta stjenica migrira na udaljenije biljke kasnije u avgustu. Doba dana u kome je pogodno suzbijanje se takođe razlikuje. Braon mramorasta stjenica se u toku noći nalazi u donjem dijelu biljke, a ujutru kreće da se penje ka gornjim dijelovima. Zelena stjenica se u toku noći nalazi na spoljnom dijelu biljaka, a preko dana se kreće prema stablu. Zbog toga, braon mramorastu stjenicu suzbijamo u periodu od 4 do 8 časova ujutru, a zelenu od 9 do 12 časova.
Navedene vrste čine najveće štete na povrću i voću, a nakon toga se sele na soju i kukuruz. Pošto ove stjenice usisavaju tečnu hranu, prilikom uboda ubacuju enzime koje rastvaraju meko tkivo ploda i na taj način ga rastvaraju. Kod ishrane tvrdim sjemenom soje ili kukuruza, ubacuju drugu vrstu digestivnog enzima, kako bi omekšale zrno i u tečnom obliku ga usisale.
Suzbijanje ovih stjenica je otežano zbog njihovog načina života. Hrane se na plodovima ili sjemenu pred sazrijevanje, kada je otežana primjena insekticida. Da bi se sačinila neka strategija suzbijanja ove dvije vrste, potrebno je poznavanje biološkog ciklusa i ponašanja. Period u kome se može djelovati na mlade nimfe je 2-3 dana poslije izleganja, dok su još na jajnom leglu i to bakarnim preparatima, koji djeluju na njihove simbiotske bakterije. Pod uticajem digestivnih enzima koje ove stjenice ubrizgavaju u plod, mijenja se i sastav insekticida koji padnu na površinu ploda i dolazi do smanjenja efikasnosti. Primjena kontaktnih insekticida je jedino moguće efikasno rješenje. Pošto je navedena stjenica nova vrsta, nema registrovanih preparata za njeno suzbijanje. Sa druge strane, spada u familiju Pentatomidae koja se uglavnom suzbija preparatima na bazi piretroida (permetrin, deltametrin), neonikotinoida (acetamiprid) i organofosfata (fosmet). Kod suzbijanja bi trebalo voditi računa o karenci primjenjenih insekticida. Preparati na bazi piretroida su pogodniji za voćarske i povrtarske kulture jer imaju kraću karencu. Ukoliko je važna samo efikasnost, kao kod ratarskih usjeva, jer se karenca ispoštuje vremenom primjene (na primer u usevima soje), najefikasnija je kombinacija deltametrina i fosmeta.
Za čovjeka je mramorasta stenica bezopasan organizam, mada su u slučaju prenamnoženosti jedinki u zatvorenom prostoru moguće alergijske reakcije kod osjetljivih osoba. Preventivne mjere sprječavanja uznemiravajućeg efekta kod ljudi podazumevaju zatvaranje rupa i otvora na objektima, kao i postavljanje mreža na vratima i prozorima, kako bi se spriječio ulazak u zatvorene prostore.
Za agrotv.net: Mr Eleonora Onć Jovanović, PSSS Beograd
