Upotreba kvalitetnog i deklarisanog sadnog materijala, proizvedenog pod stručnim nadzorom, predstavlja osnovni preduslov za dobijanje zdravih biljaka koje će dati visoke prinose po jedinici površine. U botaničkom smislu krompir se ne razmnožava sjemenom (generativno), već vegetativnim putem – krtolama. Generativno razmnožavanje krompira se praktično koristi jedino u selekcijskim ogledima.
Kvalitet sadnog materijala krompira određen je glavnim osobinama sjemenskih krtola:
- zdravstveno stanje,
- fiziološko stanje (starost) i
- veličina krtola.
Bez obzira na sortu, sjemenski krompir mora biti potpuno zdrav, oslobođen od patogena prouzrokovača bolesti i štetočina, od kojih su najopasniji: prouzrokovač raka krompira (Synchitrium endobioticum), prouzrokovači mrke i prstenaste truleži (Pseudomonas solanacearum i Clavibacter michiganensis subsp. Sepedonicus), te nematode (Globodera rostochiensis i Globodera pallida) i krompirov moljac (Phthorimaea operculella). Ovi patogeni predstavljaju karantenske štetne organizme, koji ne smiju biti prisutni u zasadu sjemenskog krompira ili u partiji sadnog materijala. Mjere za otkrivanje, sprječavanje, širenje i suzbijanje pomenutih prouzrokovača bolesti i štetočina definisane su Zakonom o zaštiti zdravlja bilja u Republici Srpskoj (”Službeni glasnik Republike Srpske” br. 25/90).
Fiziološka starost ogleda se kroz stanje produktivnosti krtola, na koje su prethodno uticali faktori kao što su: vrijeme vađenja krtola, temperatura tokom vegetacije i za vrijeme skladištenja, vlaga i sl. Stepen klijanja sjemenskih krtola, kao i broj klica koje se razvijaju na krtolama zavisi od fiziološkog stanja istih. Faze fiziološke starosti sjemena se mogu označiti stanjem pri kojem krtole formiraju: jednu klicu (apikalna dominantost), više klica, razgranate klice, i sekundarne krtole bez nicanja izdanka. Upotrebom fiziološki mladog sjemena dolazi do apikalne dominantnosti, čiji je rezultat proizvodnja malog broja krupnih krtola, a kod fiziološki starog sjemena dolazi do formiranja slabo razgranatih klica i sitnih krtola bez formiranja biljke. Ove dvije pojave su veoma negativne u sjemenarstvu krompira. Upotrebom kvalitetnog sadnog materijala u fiziološkoj fazi više klica i dobro razgranatih klica, formira se veći broj stabljika, povećava se gustina po jedinici površine, te se dobija veći broj sitnijih krtola.
Da bi se pravilno odredila norma sadnje, optimalna gustina biljaka, te rastojanje u redu, neophodno je voditi računa o veličini krtola sjemenskog krompira. Najpogodnija je veličina krtola od 40 – 55 mm, koje formiraju 4-5 glavnih stabljika, što daje povoljan broj stabljika od 20 – 25 stabljika/m2. Sitnije krtole formiraju manji broj stabljika, što smanjuje garanciju optimalnog prinosa.
Optimalna norma sadnje se može odrediti prema formuli :
Kategorija sjemena ili sadnog materijala predstavlja određeni stepen kvaliteta sjemena ili sadnog materijala poljoprivrednih biljaka. Kategorije sjemenskog krompira su:
- predosnovno sjeme,
- osnovno sjeme i
- certificikovano sjeme.
Predosnovno sjeme (izvorno sjeme) su krtole namijenjene za proizvodnju sjemena krompira kategorije osnovno sjeme, a koje su proizvedene u skladu sa prihvaćenom praksom za održavanje sorte i zdravstvenog stanja, te moraju ispunjavati uslove za predosnovno sjeme;
Osnovno sjeme su krtole koje su uglavnom namijenjene za proizvodnju sjemenskog krompira kategorije certifikovano sjeme, a koje su proizvedene u skladu sa prihvaćenom praksom za održavanje sorte i zdravstvenog stanja.
Certifikovano sjeme su krtole koje su proizvedene iz osnovnog sjemena ili certifikovanog sjemena i za koje je stručnim nadzorom utvrđeno da ispunjavaju uslove propisane za osnovno sjeme.
Svaka od navedenih kategorija može se dalje razvrstati na:
a) osnovno sjeme u tri generacije, pri čemu prva generacija razmnožavanja nosi oznaku S (super super elita), druga generacija razmnožavanja nosi oznaku SE (super elita), a treća generacija nosi oznaku E (elita)
b) certifikovano sjeme u dvije generacije, pri čemu prva generacija razmnožavanja nosi oznaku A (original), a druga generacija nosi oznaku B (prva reprodukcija).
U Bosni i Hercegovini se u prometu sjemenskog krompira uglavnom nalazi sjemenski krompir sa oznakom A (original). To je najbolja i najprihvaćenija kategorija za proizvođače.
Kategorija sjemenskog krompira ne zavisi samo od broja generacija razmnožavanja već i od procenta krtola zaraženih patogenim organizmima. Kategorija koja nastaje iz generacije razmnožavanja može biti i niža, u zavisnosti od zdravstvenog stanja. To znači da se od elite ne dobije uvijek original, ili od originala prva sortna reprodukcija.
Izvor: pssrs.net
PROČITAJTE:
Đubrenje krompira prije i poslije sjetve
Aeroponski uzgoj krompira – Prinosi veći, a manje prskanja i bolesti!
