Insekticidi su sredstva za zaštitu bilja namijenjena za suzbijanje štetnih insekata.
Od čega se sastoje pesticidni preparati?
Oni su gotovi proizvodi dobijenih meijšanjem jedne ili dvije aktivne materije i koformulanata. Aktivna materija je nosilac aktivnog delovanja pesticida na ciljani organizam. Proces proizvodnje aktivne materije je složen hemijski proces u kome se od velikog broja sirovina u postepenom procesu.
Sam proces se odvaja u više faza uz prisustvo ili odsustvo katalizatora, koseonika, vode i toplote. Koformulanti su supstance koje, pored aktivne supstance, ulaze u sastav preparata poput emulgatora, razređivača, aktivnog nosača, punioca, antipenušavaca i UV protektanata. Oni obezbijeđuju optimalnu pripremu (rastvaranje preparata u vodi), primjenu (prskanje, lijepljenje na list, usvajanje u biljku) i djelovanje. Među koformulantima se mogu naći jedinjenja koja dovode do smrtnog ishoda kod ljudi kao što su hlorovani ugljovodonici. Ona izazivaju senzibilizaciju srčanog mišića na dejstvo adrenalina što može dovesti do teških oštećenja srca i biti uzrok smrti.
Kako aktivna materija na kojoj su bazirani insekticidi deluje na ljude?
Među insekticidima ima jedinjenja nikotina, rotenona, piretrina, organofosfata, karbamata, derivata halogen cikljovodonika, piretroida, derivata dinitrofenola i jedinjenja arsena i fluora. Evo par primjera:
Organofosfati. Toksično dejstvo ovih supstancija zasniva se na sposobnosti da ireverzibilno inhibišu aktivnost holinesteraze, koja je bitna za funkciju mozga i nerava. Kritični stepen inhibicije enzimske aktivnosti može nastati u kratkom roku poslije unošenja jedne jedine doze otrova ili tokom nekoliko dana i nedelja uslijed ponovljenih slabih ekspozicija. Trovanja organofosfatima mogu biti laka, srednje-laka i teška, a prate ih muka, povraćanje, znojenje, proliv, hipersalivacija, mioza, poremećaj svijesti i na kraju prestanka disanja.
Piretroidi. Piretroidi su nastali kao strukturni analozi prirodnih piretrina. Prema simptomatologiji dijele se u dvije grupe. Simptomi trovanja su agresivno ponašanje, tremor i prostacija. Drugi se,pri većim dozama, karakterišu nastajanjem veće kožne senzibilizacije na licu i drugim dijelovima tijela. Nastaje osećaj svraba, pečenja i peckanja, ali bez spoljnih znakova nadražaja.
Organohlorna jedinjenja. Ovde treba naglasiti da su rastvarači koji se koriste pri njihovoj primjeni toksičniji od same aktivne supstance i mijenjaju njihovu resorpciju iz digestivnog trakta i kroz nepovređenu kožu. Mnoga trovanja koja se pripisuju organohlornim jedinjenjima su u stvari uzrokovane rastvaračima. Primjeri organohlornih insekticida su DDT, lindan i drugi. Ovi insekticidi su zabranjeni zbog svojstva da se nakupljaju u animalnom i humanom mlijeku i raznim tkivima.
Dinitroortokrezol i srodna jedinjena. On je satojak mineralnih ulja koja se koriste za zimsko prskanje voćaka. Do trovanje dolazi najčešće dolazi prilikom oralnog unošenja. Opasnost od trovanja je utoliko veća ukoliko je temperatura viša. On je kumulativni otrov i vrlo sporo se izlučuje iz organizma. Prvi simptomi su osećaj umora, zatupljenost u licu, obilno znojenje, nesnosna žeđ i drugo. Karakterističan simptom je žuta obojenost kože. Osobe kod koje se primijete ovi simptomi treba udaljiti bar šest mjeseci sa posla.
Preparati na bazi arsena su vrlo toksični i više se ne koriste za poljoprivredne svrhe. Danas se sumlja i na karcinogeno dejstvo ovih supstancija.
Piretrini su alkaloidi nađeni u cvetovima biljke Chrysanthemum cinerarie folium. Ovde spada i prašak od osušenih cvjetova hrizaanteme. Ovi preparati su bezopasni za čovjeka i domaće životinje, a koriste se protiv kućne gamadi.
Nikotin. Preparati sirovog nikotina i nikotin – sulfata predstavljaju vrlo jake otrove. Oko 60 mg nikotina je dovoljno da usmrti čovjeka u roku od nekoliko minuta. Do trovanja može doći ne samo oralnim unošenjem , nego i udisanjem pare i raspršivanja magle. Nikotin lako prodire u organizam i kroz nepovređenu kožu. Trovanje ovim jedinjenjima se česšće dešava. Smrt nastupa obično u vremenu 30 do 60 minuta.
Repelenti služe za odbijanje insekata. Što se tiče dejstva na ljude slabo draži sluznice i rijetko, reakciju preosetljivosti.
Koji su najčešći razlozi trovanja?
Najčešći razlozi trovanja su nepoštovanje propisa i nenošenje zaštitne opreme. Takođe poželjno je da uvijek bude prisutan neko ko je obučen da primjeni prvu pomoć. U zaštitnu opremu spadaju radna odjela, rukavice, maske, zaštitni štit. Osobe koje rukuju pesticidima moraju biti obučene za njihovu primjenu.
Kakve su još posljedice nebezbijednog i neobezbeđenog korišćenja insekticida?
Osim trovanja ljudi može doći do trovanja domaćih i divljih životinja, i kontamicaije životne sredine. Jedan od aktuelnih problema je pomor pčela. Tim povodom smo zamolili diplomiranog inžinjera poljoprivrede za zaštitu bilja, Ljubomira Vlasonjića da nam bliže objasni situaciju. On inače ima desetogodisnje iskustvo rada u poljoprivrednoj apoteci i ima veliko iskustvo na terenu, takođe snabdijeva veliki broj gazdinstva pesticidima.
Gospodine Vlasonjiću šta bi preporučili da bi se izbjegao pomor pčela?
Prije svega najvažnije je da nasi poljoprivredni proizvodjaci prilikom tretiranja svojih usjeva i zasada sredstvima za zastitu bilja izbjegavaju upotrebu insekticida u vrijeme cvjetanja i da tretmane izvode u večernjim satima. Ako se ovoga pridržavaju izbjegnuće se trovanje pčela. Pčele su bitan faktor u oprašivanju pogotovo voćnih vrsta. Na terenu nailazim na dosta pčelinjaka u blizini voćnjaka gde se vrši primjena svih pesticida sto znači da se naprijed navedene mjere u potpunosti sprovode.
O dejstvu pesticida na pčele kontaktirali smo Violetu Petrović, diplomiranog inžinjera poljoprivrede za zaštitu bilja:
- Šta mislite da je vjerovatan uzrok pomoru pčela?
Problem pomora pčela u većini slučajeva zavisi od više faktora: pravilne ishrane, upotrebe pesticida (nepravilne poljoprivredne prakse) i prirodnih patogena (bole-sti i parazita koji napadaju pčele). Uglavmom je kombinacija dva ili čak sva tri faktora. Istraživanja pokazuju da pored insekticida do pomora dovodi kombinacija fungicida i bolesti kojima su pčele već zaražene. Međutim, u proljećnim mjesecima uglavnom se radi o ekscesnim trovanjima pesticidima tj. nepravilnom poljoprivrednom praksom (prskanje kada je zabranjeno).
- Koje su mjere predviđene da bi se insekticid bezbijedno primjenjivao?
Mjere su pedviđene za svaki pesticid posebno, ono što je zajedničko za sve da se ne koriste u vrijeme cvjetanja, ako se koriste da se o tome obavijeste pčelari kako bi na vrijeme sklonili košnice i da se prskanje obavlja u popodnevnim časovima kada pčele nisu aktivne.
Zakonska regulativa vezana za insekticide i pesticide uopšte.
Zakonskim propisima je regulisana oblast pesticida od proizvodnje preko prometa do skladištenja i uništavanja ostataka. Svaki zakonski i podzakonski akt je usklađen sa međunarodnim obavezama koje proističu iz članstva u međunarodnim organizacijama. Cilj svakog propisa je da se zaštiti zdravlje i život ljudi i životna sredina. Zakonski je ragulisano da proizvođač mora da zaposli stručnjake tehnologije i hemije koji će starati o kvalitetu proizvodnje i čuvanje preparata. Takođe, moraju da čuvaju podatke o izvršenim ispitivanjima provere kvaliteta preparata po šaržama, najmanje do isteka roka upotrebe označenog na deklaraciji preparata. Zakonom je regulisano i uništavanje ostataka pesticida.
Obijležavanje pakovanja gotovih preparata.
Gotovi preparati se označavaju piktogramima opasnosti. Piktogrami su znakovi obaveštenja o osobinama pesticida.
Bezbijedno čuvanje, primjena i uništavanje pesticida je veoma važna i opširna tema. Ovde ću istaći samo par osnovnih smjernica.
Prije svega osoba koja rukuje treba da bude obučena za rukovanje pesticidima. Zatim, svaki preparat treba da se koristi samo na kulturi za koju je registrovan.
Prilikom rukovanja pesticidima radnik mora koristiti zaštitnu opremu. Svaki pesticid mora da bude primjenjen u količini i dozi predviđenoj za datu kulturu.
Tretiranje treba da se vrši po vremenu kad je brzina vjetra manja od 5 m/s. U suprotnom dolazi do zanošenja i kontaminacije sredine i trovanja ljudi.
Rad sa otrovima I grupe ne smije da traje duže od šest sati dnevno i to, po pravilu, sa pauzom u toku radnog vremena. Rad sa otrovima II grupe ne smije da traje duže od sedam sati dnevno. Poslije primjene pesticida obavzna je detaljna lična higijena, tj. pranje i kupanje. Radna odjela se moraju oprati deterdžentima. Obavezno je čistiti sredstva lične zaštite. Čuvanje mora biti u originalnoj ambalaži na temperaturi od +5 do +25 stepeni Celzjusovih i MORAJU BITI VAN DOMAŠAJA DJECE.
Tošić Aleksandar
Diplomirani inžinjer poljoprivrede za zaštitu bilja
Izvor: AgroSavjet
